Παρασκευή 19 Ιανουαρίου 2018

Ρατσισμός, ξενοφοβία & στερεότυπα

   
Ολυμπιακοί αγώνες του 1968, Μεξικό: Κατά την απονομή των μεταλλίων για τα 200 μέτρα, οι αφροαμερικανοί αθλητές Tommie Smith και John Carlos, οι επονομαζόμενοι και "μαύροι πάνθηρες" διαμαρτύρονται κατά των φυλετικών διακρίσεων στη χώρα τους με σκυμμένα κεφάλια, μαύρα γάντια και υψωμένες γροθιές.
                               
ΦΥΛΕΤΙΚΟΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ. ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ΚΑΙ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ 
                                                                            
                                                                                                 Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                                           φιλόλογος
ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΝΝΟΙΩΝ - ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ:                           

Ρατσισμός ή φυλετισμός είναι το δόγμα της εθνικής ή φυλετικής καθαρότητας και υπεροχής. 

    Ο όρος προέρχεται από τη λέξη ράτσα (razza ή race) που σημαίνει φυλή και είναι μεταφορά του όρου racism. Γεννήθηκε στις δουλοκτητικές κοινωνίες της αρχαιότητας σε περιόδους ιδεολογικής σύγχυσης από φαντασιώσεις και μαζικές ψυχώσεις λαών, που αυτοαποκαλούνταν ¨περιούσιοι¨, εκλεκτοί, καθαροί και πολιτισμικά ανώτεροι και οδήγησε σε φυλετικές διώξεις, αιματηρούς πολέμους και γενοκτονίες λαών (Ινδιάνοι-Εβραίοι). Στην πορεία ο όρος δεν περιορίστηκε στα φυλετικά ή βιολογικά γνωρίσματα των ανθρώπων, αλλά προσέλαβε επιπλέον εθνικά χαρακτηριστικά και στοιχεία από την ιδιαίτερη θρησκευτική, γλωσσική και πολιτιστική παράδοση των λαών. Περισσότερη εξάπλωση θα αποκτήσει κατά την περίοδο των μεγάλων ανακαλύψεων και της αποικιοκρατίας που ακολούθησε, καθώς δικαιολογούσε την εκμετάλλευση των σκλάβων και κυρίως των μαύρων Αφρικανών, από τους ισχυρούς και κορυφώθηκε στην περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης στις δυτικές κοινωνίες. Τότε έγινε και προσπάθεια επιστημονικής τεκμηρίωσης του ιδεολογήματος του ρατσισμού από τον J. A. Gobineau (1816-1882) και το ¨Δοκίμιο περί της ανισότητας των ανθρώπινων φυλών¨ και τον H. St. Champerlain (1855-1927). 

   Συναφής έννοια του ρατσισμού είναι σήμερα η ξενοφοβία* δηλαδή ο συνειδητοποιημένος φόβος των ανθρώπων στα όρια μιας εθνικής κοινωνίας, από την απειλή των ξένων που ζουν στη χώρα τους. Η ξενοφοβία είναι συναίσθημα απόγνωσης και αποστροφής για την εσωτερική κατάσταση της χώρας από τη μαζική είσοδο ξένων και κυρίως λαθρομεταναστών, ενώ ο ρατσισμός είναι κοινωνική και πολιτική ιδεολογία, που στηρίζεται στην αρχή της ανισότητας των φυλών και επιδιώκει την οργανωμένη δίωξή τους ή τον κοινωνικό και πολιτικό αποκλεισμό μειονοτήτων. Ανάμεσα στις δυο έννοιες υπάρχει μεγάλο κενό, αλλά συνδέονται με σχέση αιτίας-αιτιατού, γιατί ο ξενοφοβικός εύκολα μπορεί να οδηγηθεί στον ρατσισμό αν υιοθετήσει σταδιακά την επιχειρηματολογία του. Στην Ελλάδα γενικά δεν υπάρχει φυλετικός ρατσισμός, όπως συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά ξενοφοβία, που αποδίδεται κυρίως στην αύξηση της εγκληματικότητας, που γεννά την ανασφάλεια και τον φόβο στους ανθρώπους, αλλά και στην υψηλή ανεργία ορισμένων κλάδων, λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού. 

   Η πιο ήπια και η πιο διαδεδομένη σύγχρονη μορφή ρατσισμού -και στην Ελλάδα- είναι αναμφισβήτητα ο κοινωνικός ρατσισμός, που οδηγεί στον κοινωνικό διαχωρισμό, τον αποκλεισμό ή την περιθωριοποίηση άτομα και ομάδες που γεννήθηκαν διαφορετικοί ή απλώς επέλεξαν να ζουν διαφορετικά. Κοινωνικός ρατσισμός είναι η αίσθηση υπεροχής ατόμων ή ομάδων μέσα σε μια κοινωνία και η παράλληλη απόρριψη ή αποφυγή όσων δεν ακολουθούν τον κανόνα και αποκλίνουν λόγω φυσικής ιδιαιτερότητας ή ηθικής και άλλης κοινωνικής επιλογής από το συμβατό πρότυπο. Κοινωνικό ρατσισμό υφίστανται οι τσιγγάνοι (αθίγγανοι - ρομά - γύφτοι), οι περιθωριακοί, οι αναρχικοί, οι τοξικομανείς, οι αλκοολικοί, οι πρώην κατάδικοι, οι άνεργοι, οι άστεγοι, οι επαίτες, οι ομοφυλόφιλοι, οι φορείς ή ασθενείς του AIDS, τα άτομα με ειδικές ανάγκες και άλλα υποσύνολα της κοινωνίας. 

  Για να κατανοήσουμε καλύτερα την έννοια του κοινωνικού ρατσισμού και να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα πρέπει να σταθούμε στα διάφορα κοινωνικά στερεότυπα που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Τα στερεότυπα είναι εκ των προτέρων διαμορφωμένες γενικευτικές κρίσεις, κατά κανόνα αρνητικές, για τα κοινωνικά φαινόμενα ή προβλήματα και τους εθνολογικούς τύπους των ανθρώπων. Είναι κυρίως λεκτικές κατασκευές (γλωσσικά στερεότυπα) με ιδεολογικό φορτίο και σαφή πρόθεση να διαμορφώσουν ενιαία στάση με την υιοθέτηση αξιακών κρίσεων, οι οποίες επηρεάζουν τη σκέψη και τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Τα στερεότυπα έτσι διαιωνίζουν μίση, δημιουργούν προσχήματα για βίαιες ή ανήθικες πράξεις, προσφέρουν άλλοθι σε εσωτερικές ανεπάρκειες και υποκαθιστούν τα λογικά επιχειρήματα. Τα παραδείγματα είναι άφθονα για κάθε λαό και τα χαρακτηρολογικά στοιχεία των ανθρώπων. Οι Εβραίοι θεωρούνται γενικώς σιωνιστές και παραδόπιστοι, είναι δηλαδή πίσω απ’ όλα και κινούν τα νήματα, αφού ελέγχουν οικονομικά τον κόσμο, οι Αμερικανοί θεωρούνται γενικώς ¨ξενέρωτοι¨ γιάπις ή ¨φονιάδες των λαών¨, ενώ οι Τούρκοι είναι ¨μπουνταλάδες¨ και απολίτιστοι κ.ο.κ Όλη αυτή η σημειολογία των στερεοτύπων επιδρά ανεπαίσθητα στο θυμικό των ανθρώπων, γιατί δεν αντέχει σε λογική επεξεργασία και κρίση, αλλά εξηγεί εύκολα και τη συμπεριφορά των ανθρώπων, που δέχονται κρυφά ή φανερά τον ρατσισμό ή διακατέχονται από ξενοφοβία. 

ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:

1. Οι διακρίσεις μεταξύ φυλών σε βιολογικά και πνευματικά ανώτερες και άλλες κατώτερες. Στην Ινδία μάλιστα αυτός ο διαχωρισμός σε κάστες (κλειστές τάξεις) γίνεται από την ίδια τη θρησκεία (Ινδουισμός).

2. Η άνοδος του εθνικισμού στην Ευρώπη, που υπερθεματίζει την εθνική καθαρότητα και υπεροχή ενός λαού εν αντιθέσει με τους άλλους λαούς ή τις μειονότητες που βρίσκονται στη χώρα του. 

3. Η αναβίωση του ναζισμού και του φασισμού στην Ευρώπη, που δεν εκφράζεται πολιτικά μόνο από οργανώσεις ή ομάδες, αλλά και από εκλεγμένα ακροδεξιά ή φασιστικά κόμματα.

4. Η μοιρασιά του κόσμου σε πλούσιους και φτωχούς δηλαδή αναπτυγμένους – πολιτισμένους λαούς από τη μια και υπανάπτυκτους – τριτοκοσμικούς από την άλλη. Το ίδιο ισχύει και για την Ευρώπη με τον πλούσιο και αναπτυγμένο Βορρά και τον φτωχό και αναπτυσσόμενο Νότο. 

5. Οι ανταγωνισμοί ισχυρών κρατών στην Ευρώπη με παρελθόν αντιπαλότητας, συγκρούσεων και εθνικά στερεότυπα που εμποδίζουν την ευρωπαϊκή συνεργασία και ολοκλήρωση, όπως για τους Γάλλους ότι είναι σοβινιστές, τους Άγγλους ότι είναι σνομπ, φλεγματικοί κ.ο.κ

6. Οι διαχωριστικές γραμμές στις Η.Π.Α ανάμεσα στους ευκατάστατους λευκούς Αμερικανούς (απογόνους βορειοευρωπαίων) τους μαύρους Αφροαμερικανούς των ¨γκέτο¨ και λατινογενείς ή ασιατικούς πληθυσμούς των υποβαθμισμένων περιοχών. 

7. Οι διακρίσεις, η αλαζονική και αντικοινωνική συμπεριφορά σε όλες τις κατηγορίες του κοινωνικού ρατσισμού. 

ΑΙΤΙΕΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:

1. Τα οικονομικά οφέλη για εκείνους που επινοούν και αποδέχονται τις ρατσιστικές θεωρίες. Έτσι η υποτιθέμενη ανωτερότητα της λευκής φυλής και η εκμετάλλευση των μαύρων σκλάβων από την Αφρική εξυπηρετούσε τον οικονομικό σχεδιασμό της Αμερικής, που είχε μεγάλη ανάγκη σε εργάτες γης για τις απέραντες εκτάσεις της και τις φυτείες καλαμποκιού και ζαχαροκάλαμου. Αυτή η εκμετάλλευση των δούλων υπήρχε πάντα σ’ όλους τους ιστορικούς λαούς, ακόμα και τους πιο πολιτισμένους και ήταν αποδεκτή κατάσταση, εντελώς φυσιολογική που εξυπηρετούσε τον καταμερισμό έργου. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε τον δούλο ¨κτήμα τι έμψυχο¨ γιατί οι ελεύθεροι πολίτες της εποχής του δεν έπρεπε να δουλεύουν, ακριβώς γιατί υπήρχαν οι δούλοι, που προέρχονταν από τη λεία των πολέμων ή ήταν εξαγορασμένοι (αργυρώνητοι). 

2. Οι θρησκείες που έκαναν λόγο για εκλεκτούς λαούς, διαχώριζαν τους ανθρώπους σε πιστούς και απίστους και διαιώνιζαν τη μισαλλοδοξία μεταξύ τους με αιματηρούς πολέμους, όπως οι Σταυροφορίες και εγκλήματα σαν αυτά της Ιεράς Εξέτασης τον μεσαίωνα. 

3. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις των ανθρώπων, που οφείλονται στην αμάθεια τους ή την τακτική προπαγάνδα των χωρών τους να δημιουργούν φανταστικούς εχθρούς. Υπάρχουν δηλαδή σκοπιμότητες κοινωνικού και πολιτικού σχεδιασμού για να ισχυροποιηθεί η κοινωνική δομή όσο και η θεσμική εξουσία, που αποκτά έτσι έργο καταστολής ή διώξεων ενδυναμώνοντας παράλληλα την ιδεολογική της βάση. Έτσι η δαιμονοποίηση ενός αντιπάλου, πραγματικού ή φανταστικού, συνέχει την ομάδα και ισχυροποιεί την εθνική της ομοιογένεια και ταυτότητα αποκλείοντας κάθε άλλη ετερότητα ή μειονότητα. 

4. Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών έφερε στην επιφάνεια εγγενείς αδυναμίες των ανθρώπων, συμπλέγματα ανωτερότητας, κοινωνικούς ανταγωνισμούς, ταξικούς διαχωρισμούς και ξενοφοβικές τάσεις. Ο ρατσισμός των πόλεων είναι πιο εμφανής γιατί αναφύονται προβλήματα αρμονικής συνύπαρξης ανάμεσα σε εντελώς διαφορετικούς ανθρώπους, που αποδίδονται και στη διάχυτη εντύπωση τους ότι απειλείται ή παραβιάζεται ο αναγκαίος ζωτικός τους χώρος.

5. Το έλλειμμα ανθρωπισμού της εποχής μας, που είναι αποτέλεσμα ηθικής αδιαφορίας, κυνισμού, αμοραλισμού και εκμαυλισμού συνειδήσεων. Ο καταναλωτισμός, ο ισοπεδωτικός κομφορμισμός και η απαξίωση της πνευματικότητας απομυζούν και την τελευταία ικμάδα ευαισθησίας για τον συνάνθρωπο. Σ’ αυτή την κρίση ανθρωπισμού της εποχής μας, μας οδήγησε και το στρεβλό εκπαιδευτικό σύστημα, που επικεντρώνεται στη σκόπιμη ή ¨χρήσιμη γνώση¨ και το σύστημα εισαγωγικών εξετάσεων και όχι την ¨παιδεία ανοικτών οριζόντων¨ ή την ηθική, κοινωνική και πολιτική αγωγή των νέων. 

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:

1. Η κοινωνική περιθωριοποίηση, η απομόνωση και ο αποκλεισμός ατόμων ή φυλετικών ομάδων (γκέτο) που αντιμετωπίζονται γενικά ως ¨απόβλητοι¨, ¨μιάσματα¨, ¨κοινωνικά παράσιτα¨, ¨υπάνθρωποι¨ ή ¨αποβράσματα¨ της κοινωνίας.

2. Η διαιώνιση της ανισότητας και της κατάφωρης αδικίας εις βάρος των αδύναμων και ανυπεράσπιστων ανθρώπων, κυρίως μεταναστών, με την ανοχή ή ακόμα και τη συγκάλυψη διαφόρων κυβερνήσεων. 

3. Η ωμή καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατά παράβαση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ και της Διεθνούς Αμνηστίας. 

4. Η βία όμως γεννά βία και οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες στο εσωτερικό των κοινωνιών, οπότε απειλείται σοβαρά η κοινωνική συνοχή και ειρήνη μιας χώρας. Τα πιο πολλά προβλήματα έχουν οι χώρες με εθνικές μειονότητες, γιατί είναι ορατός ο κίνδυνος εσωτερικής διάσπασης και εμφυλίου. 

5. Ο εθνοκεντρισμός και ο θρησκευτικός φανατισμός με το ρατσιστικό τους υπόστρωμα και τον εγερτικό τους λόγο, παροξύνουν τους λαούς τους οδηγούν στη μισαλλοδοξία, την πολεμική προπαρασκευή και τελικά στη σύγκρουση. Ας μην ξεχνάμε ότι η γενοκτονία των Εβραίων κατά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, ήταν ένα τέτοιο προμελετημένο και οργανωμένο έγκλημα.

6. Ο ρατσισμός είναι το αγκάθι στις σχέσεις των λαών, που εμποδίζει κάθε προσπάθεια διαλόγου μεταξύ τους ή ειρηνευτική πρωτοβουλία του ΟΗΕ για την εξεύρεση μιας βιώσιμης λύσης στα πολιτικά τους προβλήματα. Το αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ Εβραίων και Αράβων στα κατεχόμενα εδάφη του Ισραήλ, είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση μισητών εχθρών στην ιστορία, που δεν μπορούν να ειρηνεύσουν με τίποτα και να συνυπάρξουν από το 1948 και μετά. 

7. Τα ρατσιστικά εγκλήματα είναι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και του παγκόσμιου πολιτισμού. Τα θύματα δεν είναι μόνο άνθρωποι, αλλά και έργα τέχνης και πολιτισμού, που καταστρέφονται για να χάσει ο μισητός εχθρός τις πνευματικές του ρίζες ή την πολιτιστική του ταυτότητα. Αρκεί να θυμηθούμε τη λεηλασία των μνημείων των προκολομβιανών πολιτισμών, την καταστροφή τους από τους Ισπανούς και λοιπούς κατακτητές, ιεραποστόλους και γενικώς τυχοδιώκτες (conqistadores) ή ακόμα την καύση των ¨απαγορευμένων¨ βιβλίων και όχι μόνο ανθρώπων, από τους ιεροξεταστές του μεσαίωνα ή τους ναζί κατά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. 


ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:

1. Για την αντιμετώπιση του πολιτικού προβλήματος του ρατσισμού απαιτείται η δραστική παρέμβαση από τους διεθνείς οργανισμούς και τις αναπτυγμένες οικονομικά και πολιτισμικά χώρες του κόσμου, έτσι ώστε να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο συνεργασίας για την καταπολέμηση των αιτιών που γενούν και αναπαράγουν το φαινόμενο του ρατσισμού. Χρειάζεται επομένως η πολιτική βούληση των ισχυρών, που θα πρέπει να δείξουν οι ίδιοι πρώτα το καλό παράδειγμα στο εσωτερικό τους και μετά να εμπνεύσουν στους λαούς διεθνιστική και ανθρωπιστική αλληλεγγύη. Απαιτείται γι’ αυτό η αντιμετώπιση και η επίλυση των προβλημάτων που οδηγούν σε ρατσιστικές εκδηλώσεις, όπως η μαζική μετακίνηση πληθυσμών από τριτοκοσμικές χώρες, οι εθνικιστικές διαμάχες και οι φυλετικές συγκρούσεις σε χώρες όπου οι πληθυσμοί συμπλέκονται. Η πολιτική συνεργασία των ισχυρών του κόσμου θα πρέπει να εκπορεύεται από το πνεύμα διεθνισμού και οικουμενισμού, να ακολουθεί τους κανόνες του διεθνούς δικαίου και να υλοποιεί τα ψηφίσματα του ΟΗΕ. 

2. Όσοι ανήκουν στην πνευματική ηγεσία, την Intelligentsia, άνθρωποι φωτισμένοι και διαπρεπείς στον χώρο του ο καθένας, θα πρέπει να συστρατευθούν στην προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ των λαών και άρσης των φυλετικών, εθνικιστικών, πολιτικών και άλλων προκαταλήψεων του παρελθόντος. Ειδικοί επιστήμονες βιολόγοι, ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι, εγκληματολόγοι, κοινωνικοί ψυχολόγοι πρέπει να μιλήσουν, να επικοινωνήσουν με κάθε δυνατό τρόπο με τους ανθρώπους, να ξεδιαλύνουν τις μαζικές πλάνες ή τους εθνικούς μύθους και να τους διαφωτίσουν, γιατί δεν υπάρχουν οντολογικές διαφορές ανάμεσα τους που να δικαιολογούν την ανισότητα.

3. Οι ταγοί των επιμέρους θρησκειών και οι αρχηγοί των εκκλησιών πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους με πνεύμα ταπεινότητας και καταλλαγής, ώστε να καταπολεμηθεί το σαράκι του φανατισμού, που γεννά τη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό στους ανθρώπους και μετά τις πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ τους. Εφόσον υπέρτατος σκοπός τους είναι η λύτρωση του ανθρώπου και η σωτηρία του κόσμου όλου, πρέπει να εμπνέουν την αγάπη και την ειρήνη στις καρδιές των ανθρώπων που ποιμαίνουν και καθοδηγούν και όχι να εξάπτουν τα πνεύματα των πιστών για να τους κάνουν οπαδούς ή να μυκτηρίζουν τις θρησκευτικές παραδόσεις άλλων λαών. 

4. Επειδή ο ρατσισμός είναι βαθιά ριζωμένος στη συνείδηση των ανθρώπων και διαμορφώνει τη νοοτροπία ζωής ακόμα και των μικρών παιδιών, γι’ αυτό επιβάλλεται η προσπάθεια καταπολέμησης του αναλφαβητισμού με τη γενίκευση των προγραμμάτων εκπαίδευσης σε όλες τις χώρες του κόσμου και η παράλληλη ενημέρωση και κοινωνική επιμόρφωση των ανθρώπων, που δεν ευτύχησαν να πάνε ποτέ σχολείο, γιατί οι γενικότερες συνθήκες δεν τους το επέτρεπαν. Η μόρφωση δεν πρέπει να είναι προνόμιο, αλλά δικαίωμα κάθε παιδιού στον κόσμο και γι’ αυτό η UNESCO κάνει μεγάλες προσπάθειες για να δώσει στα παιδιά την ευκαιρία αυτή, που δεν μπορούν να τους δώσουν οι χώρες τους. Έτσι όταν οι άνθρωποι θα έχουν αποκτήσει αληθινή μόρφωση δε θα οδηγούνται και στην παραμόρφωση της ιστορίας τους ή της ιστορίας των άλλων.  Σ’ αυτό τον σκοπό πρέπει να τονίσουμε και την ιδιαίτερη αξία που έχουν οι δάσκαλοι στα σχολεία -και στον υπόλοιπο πολιτισμένο κόσμο- ως διαμορφωτές παιδικών ψυχών και δημιουργοί ονείρων. Η αληθινή γνώση και η επαφή με την κουλτούρα των άλλων λαών, στο πλαίσιο της σχολικής αγωγής και μάθησης, είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για μια καλύτερη σχέση κι επικοινωνία με τον κόσμο γενικότερα και την άρση των φυλετικών διακρίσεων ή διαχωρισμών. 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:

  Κανένας άνθρωπος δεν επέλεξε ο ίδιος το που, το πότε και το τι θα γεννηθεί. Το να θεωρούμε κάποιον βδελυρό ή αποδιοπομπαίο γιατί γεννήθηκε Αφρικανός ή Ασιάτης είναι καθαρή διαστροφή. Ο φελάχος, ο βουσμάνος, ο μογγόλος, ο μολούκος, ο τάταρος ή ο πυγμαίος είναι άνθρωποι όπως κι εμείς. Το ότι είναι διαφορετικοί από εμάς δεν τους κάνει κατώτερους. Ας σκεφτούμε για λίγο πως θα ήταν η ζωή μας αν δεν είχαμε γεννηθεί λευκοί, πολιτισμένοι Ευρωπαίοι, υπερήφανοι Έλληνες ή ό,τι άλλο είναι ή δηλώνει ο καθένας μας, πόσο θα άλλαζε ο κόσμος μας με μιας, αν είχαμε γεννηθεί σε μια φτωχή χώρα της Αφρικής ή της Ασίας. Θα είχαμε άραγε λιγότερη ανάγκη για τροφή ή ελευθερία; Μάλλον όχι! Θα θέλαμε οι άλλοι να μας αντιμετωπίζουν, όπως σκεφτόμαστε εμείς τώρα γι’ αυτούς, δηλαδή απαξιωτικά; Μάλλον όχι! Κανένας λοιπόν δεν μπορεί να υποτιμά κανέναν για την καταγωγή του, το χρώμα του δέρματος ή το παρουσιαστικό του, ούτε και να υπερηφανεύεται για όσα τού ’δωσε η τύχη. Περήφανοι μπορούμε να είμαστε μόνο αν δεν είμαστε ρατσιστές! 


ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:

1. ¨Ο ρατσισμός είναι μια αποφυάδα, μια μεταμόρφωση ιδιαίτερα οξεία και παροξυστική, μια τερατώδης ειδοποιία των ανθρώπινων κοινωνιών…Είμαστε ένας πολιτισμός μεταξύ των άλλων και αυτός πολιτισμός είναι μοναδικός στο βαθμό που αναγνωρίζει την ετερότητα των άλλων… Ο αγώνας εναντίον του ρατσισμού είναι πάντοτε αγώνας ουσίας.¨ 
                                      Κορνήλιος Καστοριάδης:  "O θρυμματισμένος κόσμος".

2. ¨Η μορφολογική ανθρωπολογία έχει πια αντικατασταθεί από τη γενετική ανθρωπολογία, η οποία δεν μπορεί να στηρίξει την άποψη περί υπάρξεως καθαρών φυλών του ανθρώπου. Πρέπει επίσης να γίνει σαφές ότι οι όποιες γενετικές διαφορές μεταξύ ομάδων ή ¨φυλών¨ δεν μπορούν να τιτλοδοτήσουν τα άτομα ή τις ομάδες ως ανώτερες ή κατώτερες. Άνθρωποι διαφορετικοί δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη άνισοι, καλύτεροι ή χειρότεροι, ανώτεροι ή κατώτεροι.¨ 
                                 Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης, "Ο μίτος του ρατσισμού", (εφημ. Το Βήμα). 

3. ¨Ούκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ούκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ούκ ένι άρσεν και θήλυ, πάντες γάρ υμείς εις έστε εν Χριστώ Ιησού.¨ 
                                                            Απόστολος Παύλος (προς Γαλάτας 3, 28)

4. "Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα ακόμη και η Πολιτεία του Μισισίπι, μια έρημη πολιτεία, πνιγμένη από τη λάβρα της αδικίας και της καταπίεσης, θα μεταμορφωθεί σε μια όαση ελευθερίας και δικαιοσύνης. Έχω ένα όνειρο ότι τα τέσσερα παιδιά μου μια μέρα θα ζήσουν σε ένα έθνος, όπου δε θα κριθούν από το χρώμα του δέρματος τους, αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους. (…) Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα η πολιτεία της Αλαμπάμα θα μεταμορφωθεί σε μια πολιτεία, όπου τα μικρά μαύρα αγόρια και κορίτσια θα μπορέσουν να πιαστούν χέρι με χέρι με τα μικρά λευκά αγόρια και κορίτσια και να περπατήσουν μαζί σας αδελφές και αδελφοί".
                   Μάρτιν Λούθερ Κινγκ  (28 Αυγούστου 1963, ιστορική ομιλία στην Ουάσιγκτον)


*Για την ξενοφοβία περισσότερα εδώ: http://papatsiros.blogspot.gr/2016/10/blog-post_26.html

Τετάρτη 10 Ιανουαρίου 2018

Τα περί σεξισμού στη γλώσσα.


                                                  
                                  Η γλώσσα έχει φύλο; Τα περί σεξισμού στη γλώσσα.                          
                                                                                                           
                                                                                                           Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                                                     φιλόλογος

   Αντιγράφω από έγγραφα και ανακοινώσεις του Υπουργείου Παιδείας: Ο Σύλλογος Διδασκόντων/-ουσών, στους/στις Σχολικούς/-ές Συμβούλους, στους/στις Υπεύθυνους/-ες, τους/τις υποψήφιους/ -ψήφιες διευθυντές/διευθύντριες, τους/τις ενδιαφερόμενους/-μενες καθηγητές/καθηγήτριες, τους/τις  επιτυχόντες/-χούσες  μαθητές/μαθήτριες...

   Μέχρι τώρα ξέραμε ότι η γλώσσα δεν έχει φύλα αλλά μόνο γένη και ότι το γραμματικό γένος κάποιων εννοιών δεν ταυτίζεται πάντα με το φυσικό τους γένος. Αυτά μάθαμε από τη Γραμματική του Τριανταφυλλίδη στα γυμνασιακά μας χρόνια και διδαχτήκαμε μετά και στο πανεπιστήμιο. "Το γραμματικό γένος πολύ συχνά δεν αντιστοιχεί στο φυσικό γένος που έχει η αντίστοιχη έννοια και έτσι η απόδοση του φυσικού γένους με το γραμματικό καταντά συχνά αυθαίρετη" (παρ. 495). "Το αρσενικό γένος είναι γενικά το δυνατότερο προσωπικό γένος. Έτσι παριστάνουμε με αυτό όχι μόνο πρόσωπα αρσενικού γένους παρά και γενικά ένα πρόσωπο, όταν δεν μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα το γένος του. Αυτό γίνεται όχι μόνο σε ουσιαστικά αλλά και σ' επίθετα αντωνυμίες και μετοχές..." (Νεοελληνική Γραμματική Μανώλη Τριανταφυλλίδη, παρ. 496, σελ. 216). Με βάση τη Γραμματική λοιπόν, ξέραμε ότι όπου δεν ήταν δυνατό ή επιθυμητό να διακρίνουμε γένη, σε έννοιες που αφορούσαν σύνολα προσώπων, επιλέγαμε το ισχυρότερο, που ήταν το αρσενικό, αλλά ταυτόχρονα εννοούσαμε και το θηλυκό. Ο λόγος ήταν προφανής αφού δεν πρέπει το κείμενο να κατακερματίζεται άσκοπα, αλλά να έχει ειρμό και να διαβάζεται στοιχειωδώς. Είναι κοινή λογική δηλαδή, σχήμα νοούμενο και συνεκδοχή. Ο κανόνας αφορούσε τα άρθρα, τα ουσιαστικά, τα επίθετα, τις αντωνυμίες και τις μετοχές και δεν υπήρχε ποτέ πρόβλημα κατανόησης ή παρερμηνείας από κανέναν αλλά και καμιά αντίδραση από πουθενά. Και γιατί να υπάρξει αντίδραση όταν είναι κάτι τόσο αυτονόητο, αφού όταν έλεγες πχ."Οι Έλληνες είναι γενικά φιλόξενος λαός", δεν εννοούσες μόνο τους άνδρες βέβαια αλλά και τις γυναίκες και τα παιδιά...όλους και δε χρειαζόταν καμιά διάκριση γένους ή φύλου.   
    Σχετικά πρόσφατα όμως αναπτύχθηκε η καινοφανής θεωρία περί "σεξισμού της γλώσσας" και με βάση κάποιο οδηγό-μελέτη http://www1.aegean.gr/aegean2/people/Odhgos-Xrisis-Mi-Seksistikis-Glossas.pdf (όχι από την έδρα της γλωσσολογίας ή της ελληνικής φιλολογίας όπως θα περίμενε κανείς) για τη "χρήση μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα", ακολούθησε η σχετική εγκύκλιος του Υπουργείου Εσωτερικών (Γενική Γραμματεία Ισότητας) το 2016 http://www1.aegean.gr/aegean2/people/egkyklios-gia-glossiko-sexismo.pdf με την οποία συστήνεται η χρήση αυτού του είδους σύνταξης στα διάφορα έγγραφα των υπουργείων και εποπτευόμενων υπηρεσιών. Όταν όμως τα επίσημα έγγραφα ή κείμενα προορίζονται προς χρήση και αναπαραγωγή από το κοινό, που δεν έχει πάντα γλωσσική παιδεία, τότε διαμορφώνεται και το νέο γλωσσικό ένστικτο ή ήθος με τον πλέον "υπεύθυνο" τρόπο. Το αποτέλεσμα θα είναι να δούμε αυτά τα ανερμάτιστα και κρεολικά ελληνικά παντού, ακόμα και στις εκθέσεις των μαθητών μας ή την καθημερινή συνομιλία και τα δελτία ειδήσεων, γιατί η γλώσσα είναι πάνω απ' όλα μίμηση. Και φανταστείτε λέει να είσαι υποχρεωμένος να αναγνώσεις ένα τέτοιο κείμενο δημόσια -ένα μήνυμα του Υπουργού παιδείας στους μαθητές ας πούμε- με συνεχείς παύλες - παύσεις, επαναλήψεις όρων εντελώς αυτονόητων, τα αδιάκοπα τους/τις, στους/στις τι τιτίβισμα θα ακουγόταν τελικά και πόση βαρεμάρα θα προκαλούσε και σε μας τους ίδιους.
  Υπερβολές θα μου πείτε. Κι όμως, αν σκεφτούμε τη γενικότερη γλωσσική αναρχία, αυθαιρεσία και κατάχρηση, κι από υπεύθυνα χείλη της πολιτείας, ιδίως νεότερους πολιτικούς ή διοικητικούς παράγοντες υπουργείων, τότε δεν είναι καθόλου υπερβολή. Ο καθηγητής Γλωσσολογίας του Ε.Κ.Π.Α Χριστόφορος Χαραλαμπάκης σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή έλεγε χαρακτηριστικά ότι "όταν το γλωσσικό ή συντακτικό λάθος ακούγεται συνέχεια, τελικά καθιερώνεται ως σωστό"(!). Τότε τι τη θέλουμε τη γραμματική και το συντακτικό; Ας τα καταργήσουμε κι αυτά, όπως καταργήσαμε τα πνεύματα και τις περισπωμένες ή τις υπογεγραμμένες να μη μας παιδεύουν άλλο...
  Η άποψή μου είναι ότι μετά τις "έμφυλες ταυτότητες" στα Γυμνάσια, το "νομοσχέδιο αλλαγής φύλου" στα 15, ήρθε και η ώρα της γλώσσας να αλλάξει φύλο ή να το προσδιορίσει τέλος πάντων. Το πρόβλημα στη γλώσσα δεν είναι ο σεξισμός, όπως τον εννοούν, αλλά η άποψη ότι ο καθένας μπορεί να φαντάζεται και να λέει ό,τι θέλει για τη γλώσσα αγνοώντας ή παραβλέποντας σκόπιμα τη γραμματική και το συντακτικό για τους δικούς του λόγους (εμμονές ή πολιτικές ιδεοληψίες). Μπορεί να φαντάζεται πως όποιος λέει π.χ τη λέξη "άνθρωπος" ή "πολίτης" είναι σεξιστής γιατί τάχα δεν κάνει και τον απαραίτητο διαχωρισμό για τις γυναίκες που είναι επίσης άνθρωποι ή πολίτες. Μπορεί να φαντάζεται ότι είναι και ρατσιστής και φαλλοκράτης από πάνω. Δικαίωμά του να πιστεύει ό,τι θέλει.
   Το λάθος τους είναι να νομίζουν ότι η γλώσσα έχει ή ότι θα μπορούσε να έχει φύλο. Η γλώσσα έχει γραμματικά γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο) που δεν είναι δυνατό να συμπίπτουν πάντα με τα φυσικά γένη των ανθρώπων. Το γένος δεν είναι πάντα το ίδιο φύλο. Ο λαός, ο κόσμος, ο άνθρωπος, είναι αρσενικού γένους λέξεις αλλά το φυσικό γένος ποικίλλει, το φύλο είναι ακαθόριστο. Το ίδιο συμβαίνει και με ουδέτερα π.χ το έθνος, το άτομο, το πρόσωπο κλπ. Οι λέξεις αυτές δεν έχουν θηλυκό γένος, ούτε μπορούν να αποκτήσουν γιατί είναι περιληπτικές έννοιες, όπως αντίστοιχα η κοινωνία, η ομάδα, η ιεραρχία κ.α που έχουν μόνο θηλυκό γένος. Λέξεις που δεν έχουν θηλυκό όπως πολίτης, βουλευτής, υπουργός, πρόεδρος, επίτροπος, γραμματέας, συγγραφέας, διδάκτωρ, επιστήμων έχουν ετυμολογία ή τέτοια σημασία που σχετίζεται με την ιστορία και την ιδιαίτερη παράδοση ενός χώρου -αφού το δικαίωμα του "πολίτη" ή του "βουλευτή" στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία ανήκε μόνο στους άνδρες- οπότε προσδιορίζονται με την αλλαγή του άρθρου όταν αφορούν γυναίκες, δηλαδή λέμε Ελληνίδα πολίτης, η βουλευτής της αντιπολίτευσης, η υπουργός εργασίας, η πρόεδρος του Αρείου Πάγου, η Ελληνίδα επίτροπος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η συγγραφέας του διηγήματος, η γραμματέας του κόμματος κλπ. Λέξεις-επινοήσεις του τύπου η πολίτισσα, η βουλεύτρια, η γραμματέα, η διδακτόρισσα, η επιστημόνισσα, η κοσμητόρισσα είναι εντελώς λανθασμένες και ανεπίτρεπτες. Μέχρι και πολίτρια (μου τό 'γραψε και μαθήτρια σε έκθεση) και γιατρέσσα και δικηγορέσσα και ζωγράφισσα κυκλοφορεί στο διαδίκτυο... φανταστείτε τι έχουμε ν' ακούσουμε δηλαδή από δω και πέρα.
   Αλλά και για να επιστρέψουμε στα "περί σεξισμού στη γλώσσα", αν σταθούμε στο περιεχόμενο της λέξης σεξισμός, θα δούμε πολλές και αντιφατικές ερμηνείες της έννοιας, γιατί η αγγλική λέξη sex σημαίνει αφενός φύλο κι αφετέρου τη σεξουαλική πράξη. Τί από τα δύο έχει στο μυαλό του ο σεξιστής; Πότε ένα σχόλιο είναι σεξιστικό; Όταν υπονοεί διαφορά ή διάκριση ως προς το φύλο ή είναι ερωτικό υπονοούμενο; Πότε ένα πείραγμα είναι σεξιστικό; Αν αφορά το φύλο κάποιου ή το σώμα και τη σεξουαλικότητά του; Κι αν είναι σεξιστικό κάτι, είναι και χυδαίο; Κι αν υποθέσουμε ότι βρήκαμε τι από τα δύο είναι, και τα ξεκαθαρίσαμε στο μυαλό μας, πρέπει να καταλάβουμε ότι ο σεξισμός δεν υπάρχει στη γλώσσα, όσο στη σκέψη και τις προθέσεις κάποιου. "Δεν υπάρχουν κακές λέξεις αλλά κακές σκέψεις", έτσι δε λέμε εμείς οι φιλόλογοι; Οπότε ας αφήσουμε τη γλώσσα στην ησυχία της και τη σοφία της. Φτάνουν τα προβλήματα που έχει, μην της φορτώνουμε κι άλλα. Όλα τα είχαμε, ο σεξισμός μας έλειπε...

Για τα γλωσσικά ατοπήματα 4 πατήστε εδώ: http://papatsiros.blogspot.gr/2017/06/4.html