Λακωνικότητα: Κρεῖττον σιγᾶν...

           
                                                                
                                                                                                   Παπατσίρος Απόστολος

                                                                                                          φιλόλογος                                                                                                            

                                     Λακωνικότητα: Κρεῖττον σιγᾶν...

                        

     Οι αρχαίοι Σπαρτιάτες είχαν πολλές αρετές που τους έκαναν περήφανους και ξακουστούς ανάμεσα στους άλλους Έλληνες. Εκτός από τη στρατιωτική οργάνωση και πειθαρχία, την απαράμιλλη ανδρεία στη μάχη, τη φιλοπατρία, τη σκληραγωγία των αγοριών, τη φυσική άσκηση των γυναικών, την αφιλοχρηματία και τη λιτοδίαιτη ζωή γενικά, είχαν τη σύνεση και την εγκράτεια να μιλούν με μέτρο, με συντομία και σαφήνεια. Αυτή τη συνήθεια την υιοθετούσαν στην καθημερινότητά τους ως τρόπο ζωής, ώστε ο όρος λακωνικότητα να γίνει συνώνυμος της λιτότητας, της ολιγολογίας, της σαφήνειας και ακριβολογίας. Φράσεις που έμειναν παροιμιώδεις για αυτό είναι το ¨ή ταν ή επί τας¨ ή το ¨μολών λαβέ¨, που συμπυκνώνουν αυτή τη βιοσοφία, την αρετή και την τέχνη της λακωνικότητας δηλαδή του λιτού και μεστού λόγου. Έκτοτε αυτή η στάση ζωής έγινε παιδευτικό πρότυπο και προτροπή και αποδόθηκε αποφθεγματικά στη γνωστή φράση ¨το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν¨.

    Από εκείνη την εποχή και τη σοφία των αρχαίων Λακώνων όμως πέρασαν χιλιάδες χρόνια και έκτοτε άλλαξαν πολλά στον τρόπο σκέψης και τη ζωή των ανθρώπων, ως φυσική απόρροια άλλωστε των μεγάλων κοσμοϊστορικών αλλαγών που προκάλεσαν οι διάφορες επαναστάσεις κατά καιρούς, κοινωνικές και τεχνολογικές. Από τότε οι άνθρωποι στις καθημερινές τους συναναστροφές κάνοντας χρήση κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων και της ελευθερίας που τους έδωσε η φύση, μιλάνε χωρίς περιορισμούς, συχνά και χωρίς ηθικούς φραγμούς και παραβιάζουν έτσι τα όρια της υπομονής και της ανοχής των άλλων. Η πολυλογία, η φλυαρία, η αμετροέπεια, η κομπορρημοσύνη, η αδολεσχία είναι μόνο μερικές λέξεις που αποδίδουν ακριβώς τη φύση του προβλήματος, που είναι περισσότερο έκδηλη σήμερα στους πολιτικούς και τους ανθρώπους των media γενικώς, γιατί ζούμε στην εποχή της πληροφορικής επανάστασης με τις τεράστιες δυνατότητες στην τεχνολογία επικοινωνιών, αλλά και τις απρόβλεπτες συνέπειές τους, που αλλάζουν πολλές από τις καθημερινές μας συνήθειες. Ο λόγος μας έτσι γίνεται πληθωρικός, περισσότερο αναλυτικός και ενίοτε καταχρηστικός δηλαδή ανούσιος ή πομπώδης, όπως η καθημερινή ειδησεογραφία, που ακολουθεί την τηλεοπτική υπερβολή για τις ανάγκες υψηλής τηλεθέασης των καναλιών.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ:

1)  Ο άνθρωπος που μπορεί να μιλάει απλά και ουσιαστικά με λίγα λόγια, έχει σκέψη καθαρή και πρόθεση σαφή. Πείθει με την ουσία και όχι με την υπερβολή. Είναι περισσότερο φιλοσοφημένος και συγκροτημένος, γιατί δε λέει πολλά δηλαδή περιττά και βαρετά, αλλά μιλάει απλά και περιεκτικά. Αυτή ήταν άλλωστε και η ηθική προτροπή των αρχαίων Σπαρτιατών προς τους νέους τους δηλαδή να λένε πολλά με λίγα λόγια και όχι λίγα με πολλά λόγια.

2)  Η λακωνικότητα αναδεικνύει το μυαλό του ανθρώπου και προβάλλει την αφαιρετική ικανότητά του να μετασχηματίζει τις σκέψεις σε μεστό λόγο και διατύπωση καίρια, συχνά δε και αποφθεγματική. Είναι ένα μοναδικό χάρισμα δηλαδή που φανερώνει την ποιότητα της σκέψης του αφενός και την εκφραστική του σαφήνεια ή δεινότητα αφετέρου.

3)  Ο άνθρωπος που μιλάει λακωνικά δεν ξεφεύγει από το θέμα του, δεν επαναλαμβάνεται, δεν αναλώνεται σε αυτονόητες ή ανούσιες διατυπώσεις και έτσι δεν προκαλεί την αποστροφή ή τον εκνευρισμό των άλλων με περιττολογίες και ασυναρτησίες. Αντίθετα μισεί τη φλυαρία και την επιδεικτική ρητορεία  όσων νομίζουν ότι είναι παντογνώστες και ειδικοί ταυτόχρονα.

4)  Η λακωνικότητα δεν απηχεί μόνο το ιδιαίτερο ύφος αφαιρετικής σκέψης και λιτού λόγου ενός ανθρώπου, αλλά αποτελεί και ένα δείγμα για το ξεχωριστό του ήθος, γιατί αποκαλύπτει την εσωτερική ηρεμία, την πραότητα, την εγκράτεια, τη σεμνότητα και τη μετριοπάθεια που τον χαρακτηρίζουν. Αντίθετα όσοι σπουδαιολογούν και φλυαρούν είναι άνθρωποι χωρίς συστολή ή ηθικές αναστολές, έχουν μια εγωιστική διάθεση γενικά στη ζωή τους και ειδικά μια προφανή πρόθεση αυτοπροβολής στα λόγια τους.

5)  Ο άνθρωπος που μιλάει λακωνικά, διαλέγεται πρώτα με τον εαυτό του και επικοινωνεί με το βαθύτερο "εγώ" του, οπότε πριν εκφράσει τη σκέψη του, περνά μια φάση εσωτερικού διαλογισμού και διατηρεί τον αυτοέλεγχο να μιλήσει όταν πρέπει, όπως πρέπει και όσο πρέπει. Έτσι όμως αποκτά τη δυνατότητα κριτικής αυτογνωσίας και διατηρεί πάντα την αίσθηση του μέτρου και των ορίων γενικότερα στη συμπεριφορά του.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:

1)  Με τη λακωνικότητα επιτυγχάνεται η πιο ευέλικτη και αποδοτική συνεργασία των ανθρώπων σε όλα τα επίπεδα γιατί αυτοί έχουν περισσότερη αμεσότητα και σαφήνεια. Σε χώρους, όπως το περιβάλλον εργασίας, προέχει η ουσιαστική επικοινωνία και το άμεσο αποτέλεσμα στον ελάχιστο δυνατό χρόνο. Η περιττολογία είναι χάσιμο χρόνου και η φλυαρία ειδικά στις τηλεπικοινωνίες είναι ανεπιθύμητη και κοστίζει διπλά. Εκτός από το υψηλό κόστος κλήσεων, σε κάθε περίπτωση η καλή διαχείριση χρόνου των εργαζομένων είναι μια παράμετρος της οικονομίας και ενδιαφέρει κάθε εργοδότη που θέλει να διεκπεραιώνει τις υποχρεώσεις του χωρίς χρονοτριβή και να αποφεύγει την εμπορική ζημία από πιθανές καθυστερήσεις, αναβολές και ματαιώσεις.

2)   Ο λακωνικός τρόπος διατύπωσης βρίσκει απεριόριστες εφαρμογές στον Τύπο και ειδικότερα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, όπου ο χώρος είναι ελάχιστος και απαιτείται η συμπύκνωση του νοήματος των ειδήσεων σε εύστοχους και περιεκτικούς τίτλους. Το ίδιο ισχύει και για τον χώρο της διαφήμισης με τα διάφορα μικροκείμενα, τα λογότυπα ή τα σλόγκαν που πρέπει να είναι άμεσα, έξυπνα και περιεκτικά. Έτσι εξυπηρετούνται καλύτερα πρακτικοί εμπορικοί σκοποί στην αγορά και επιτυγχάνονται αμεσότερα αποτελέσματα. Η λακωνική και έξυπνη διατύπωση είναι ανεκτίμητο προσόν του καλού διαφημιστή.

3)  Η λακωνικότητα στην πολιτική είναι ένδειξη καθαρού και ευφυούς πολιτικού λόγου, χωρίς δηλαδή τη ρητορεία του λαϊκισμού ή τα στολίδια του βερμπαλισμού που καταλήγουν στα συνήθη ευφυολογήματα της βαρετής και μισητής ¨ξύλινης γλώσσας¨. Ο κόσμος πλέον ξέρει να εκτιμά πότε οι πολιτικοί του λένε την αλήθεια με λόγια μεστά και πότε τον παραπλανούν με τεχνάσματα ή τον εξαπατούν με σοφιστείες. Οι πολίτες θέλουν λίγα λόγια δηλαδή καθαρές κουβέντες και περισσότερα έργα, γιατί βαρέθηκαν να ακούνε "τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα" ή θεωρίες και υποσχέσεις. Εξάλλου ο χρόνος των βουλευτών για τις εισηγήσεις τους ή τις παρεμβάσεις τους στη βουλή είναι συγκεκριμένος γι' αυτό πρέπει να είναι σύντομοι και ξεκάθαροι, διαφορετικά χάνουν τη σειρά τους - και δικαιολογημένα- από άλλους ομιλητές.

4)  Σε πολλά επιστημονικά συνέδρια υπάρχει αυστηρό πλαίσιο χρόνου στις εισηγήσεις, οπότε οι ομιλητές πρέπει να είναι περιεκτικοί και σύντομοι στις τοποθετήσεις τους γιατί διαφορετικά θα κουράσουν το κοινό τους και θ’ αναγκαστούν να περικόψουν μέρος από το κείμενο της ομιλίας τους. Πάντως η λακωνικότητα του ομιλητή δεν αναιρεί την εις βάθος επιστημονική ανάλυση ή μελέτη και δε συνεπάγεται έλλειψη σαφήνειας ή σοφίας. Άλλωστε αυτά τα δύο πάνε μαζί ή όπως λέμε συχνά ¨σοφόν το σαφές¨. Οι πανεπιστημιακοί καθηγητές ωστόσο στις διαλέξεις ή τις παραδόσεις τους πρέπει να είναι περισσότερο ομιλητικοί και αναλυτικοί γιατί έχουν σαφώς περισσότερο χρόνο στη διάθεσή τους και κάνουν συχνά διάλογο με τους φοιτητές τους.

5)  Η σημασία της λακωνικότητας φαίνεται και σε διάφορες μορφές έντεχνου λόγου, όπως είναι οι παροιμίες, τα γνωμικά, τα δίστιχα ή ρίμες και τα λιανοτράγουδα του λαού μας. Η σύνθεσή τους είναι δείγμα λαϊκής σοφίας και παράδοσης που αναβιώνει ιδιαίτερα σε καταστάσεις ευθυμίας, όπως είναι για παράδειγμα οι μαντινάδες στην Κρήτη.   

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:

    Η λακωνικότητα είναι η αρετή του μυαλωμένου και σοβαρού ανθρώπου, που αρέσκεται να μιλάει σύντομα, περιεκτικά ή και αποφθεγματικά. Τα όρια στον λόγο του δεν περιορίζουν τη σκέψη του, ούτε του αναιρούν την ελευθερία της έκφρασης. Αντίθετα τον βοηθούν να ακούει καλύτερα τους άλλους και να σκέπτεται περισσότερο όταν αυτοί μιλούν. Ο σοφός λαός μας λέει: ¨τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι¨ θέλοντας να τονίσει τη αξία της λιτής ομιλίας. Και συμπληρώνει ότι ¨τα πολλά λόγια είναι φτώχεια¨… και εμείς δε θα τα βάλουμε με τη σοφία του λαού.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:

1) ¨Ζεύς μεγάλης γλώσσης κόμπους υπερεχθαίρει¨.

(Ο Δίας απεχθάνεται τα λόγια τα παχιά του κομπασμού…) (Σοφοκλή, Αντιγόνη στιχ.127-128)

2) ¨Εγώ όμως βλέπω ότι ο λακωνικός λόγος είναι μεν σύντομος αλλά πετυχαίνει πολύ καλύτερα την απόδοση του νοήματος και χαράζεται στο μυαλό των ακροατών. Ασφαλώς και ο ίδιος ο Λυκούργος πρέπει να ήταν ολιγόλογος και αποφθεγματικός…Παράδειγμα είναι εκείνο που είπε για τα πολιτεύματα που είπε σε κάποιον που επέμενε να εγκαθιδρύσει δημοκρατία στην πόλη: ¨Εσύ, του είπε, κάνε δημοκρατία στο σπίτι σου¨ και εκείνο που είπε για τις θυσίες σε κάποιον που τον ρώτησε γιατί καθόρισε να είναι τόσο μικρές οι απλές: ¨Για να μη σταματήσουμε, είπε, ποτέ να τιμάμε τους θεούς¨.  (Πλούταρχος, Λυκούργος, 19 Μετ. Σπ. Χαιρετάκης).