Δευτέρα 16 Μαΐου 2016

Φιλία:"Δώρο ακριβό και σπάνιο".

  
                                                                                                              Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                                                         φιλόλογος
                                               ΦΙΛΙΑ: ΔΩΡΟ ΑΚΡΙΒΟ ΚΑΙ ΣΠΑΝΙΟ

     Ο άνθρωπος παρουσιάζει εκ φύσεως μια μόνιμη ελλειπτικότητα, γι’ αυτό κι επιζητά την πλήρωση. Η πλήρωση αυτή είναι αυτοσκοπός κάθε κοινωνικού ανθρώπου, ο οποίος αυτοπροσδιορίζεται έλλογα και συναισθάνεται τη φυσική και ηθική του ένδεια. Μια ιδιαίτερα χρήσιμη διανθρώπινη σχέση είναι και η φιλία, η οποία γεμίζει τα κενά του εαυτού μας, κενά που μας αφήνει η συγγενική αγάπη, ο έρωτας ή η απλή συμπάθεια των άλλων. H φιλία ικανοποιεί την ανάγκη που έχουμε να εκφράσουμε την έμφυτη κοινωνικότητα μας και να ενισχύσουμε τους δεσμούς μας με τη ζωή. Είναι μια υπέρβαση του ¨εγώ¨ για ένα άλλο ¨εσύ¨, μια ¨συνάντηση αδερφών ψυχών¨ μέσα σ’ έναν κόσμο γνωστών και αγνώστων. Σημείο επαφής τα κοινά ενδιαφέροντα και η αναλογία χαρακτήρων. Εφόσον η ανθρώπινη ύπαρξη μοιράζεται σε δύο διαστάσεις, την ¨εσωτερική¨ και την ¨εξωτερική¨, η ύπαρξη φίλων πληροί αντίστοιχα και τους δύο κόσμους, τόσο τον ηθικοπνευματικό, όσο και τον κοινωνικό μας κόσμο.

   Φιλία είναι ο διανθρώπινος δεσμός αγάπης που στηρίζεται στο άδολο συναίσθημα αμοιβαίας κατανόησης και αλληλοπροσφοράς. Θεωρείται υπαρξιακή ανάγκη, κοινωνική αρετή, αγαθό και βίωμα, που δίνει ξεχωριστό νόημα στη ζωή μας. Η ζωή χωρίς τους φίλους είναι αφόρητα πληκτική, απρόσωπη, απόκοσμη, ανούσια και αδιάφορη. Είναι στεγνή από συναισθήματα, δυνατές συγκινήσεις και χαρές.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΗΣ ΦΙΛΙΑΣ:

1) Είναι η πιο ειλικρινής σχέση, εφόσον δεν αποσκοπεί στο συμφέρον, δε σχετίζεται με το ευκαιριακό ή το εφήμερο, όπως οι απλές γνωριμίες, αλλά αποτελεί αναγκαία και διαρκή πηγή ανατροφοδότησης και άντλησης δύναμης. Γι’ αυτό απαιτείται η αλήθεια των λόγων και των προθέσεων και όχι η κρυψίνοια ή η ιδιοτέλεια.

2) Προϋποθέτει την αμοιβαιότητα, την κατανόηση, την εμπιστοσύνη, την εχεμύθεια και γενικά τη συνέπεια λόγων και πράξεων γιατί είναι αυτονόητο ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί μόνο να δίνει, αλλά πρέπει και να παίρνει. Η φιλία δεν είναι μονόδρομη, αλλά αμφίδρομη σχέση, οπότε δε θα διατηρηθεί, εάν δεν υπάρχει το πνεύμα αλληλοεκτίμησης και αλληλοπροσφοράς, η μέθεξη στο κοινό βίωμα.

3) ¨Είναι δεσμός χωρίς ελαστικότητα, δε λυγίζει, σπάζει¨, οπότε είναι δύσκολο για κάποιον να ξανακερδίσει τη χαμένη εμπιστοσύνη κι εκτίμηση των φίλων του, εάν ο ίδιος φέρεται ασυλλόγιστα και διακινδυνεύει τη σχέση του μαζί τους. Πάντως ανάμεσα στους φίλους υπάρχουν και ανεκτά περιθώρια συγνώμης και κατανόησης, αλλά ανάλογα και τον χαρακτήρα τους. Όσοι όμως καταχρώνται τη φιλία των άλλων, προκαλούν με τη συμπεριφορά τους την αποπομπή τους γιατί αποδεικνύονται ασταθείς και αναξιόπιστοι. Το σίγουρο είναι όμως πως ο άσπονδος ή αναξιόπιστος ¨φίλος¨ δε θα έχει δεύτερη ευκαιρία, αν υποτροπιάσει. Η φιλία στηρίζεται στην εκτίμηση και η εκτίμηση δε χαρίζεται, κερδίζεται, ούτε βεβαίως εξαγοράζεται.

4) Είναι πηγαία έκφραση της κοινωνικής μας φύσης και υπαρξιακή ανάγκη, που δε δεσμεύει τον άνθρωπο σε μια συμβατικότητα ή οριακότητα σχέσης, αλλά τον ελευθερώνει πνευματικά και ψυχικά. Η φιλία δεν είναι εξάρτηση. Στον φίλο μας μπορούμε να εκμυστηρευτούμε τις πιο μύχιες σκέψεις μας και τα προβλήματα μας, που ίσως αγνοούν ακόμα και οι δικοί μας άνθρωποι, οι άμεσοι συγγενείς μας. Τους φίλους μας τους διαλέγουμε, τους συγγενείς μας όμως όχι και συχνά τους υπομένουμε κι ας μη μας είναι αρεστοί. Η φιλία κατά συνέπεια φέρει τη σφραγίδα της ψυχής και του μυαλού μας, είναι προέκταση του εαυτού μας.

5) Ο πραγματικός φίλος συναισθάνεται, συμπάσχει, έχει κοινή αγωνία, κοινή χαρά ή λύπη με τον φίλο του, δεν είναι εγωκεντρικός, αμέτοχος ή αδιάφορος. Μοιράζεται το πρόβλημα του άλλου, συμμερίζεται τον καημό του, αναλογίζεται τη θέση του και είναι πάντα πρόθυμος να τον συμβουλεύσει και να προστρέξει σε βοήθεια, αν του ζητηθεί. Περισσότερο όμως η φιλία δοκιμάζεται σε δύσκολες στιγμές, όταν εμφανίζονται προβλήματα, τα οποία γεννούν διχαστικά διλήμματα ή και αντιτιθέμενα συμφέροντα. Τότε θα φανεί η αυθεντικότητα της σκέψης και του συναισθήματος, όταν θα πρέπει οι φίλοι να κάνουν παραχωρήσεις ή να μετατοπίσουν το βάρος της σκέψης τους αντίθετα με τις αρχικές τους διαθέσεις ή το προσωπικό τους συμφέρον. Ο ¨φίλος στα λόγια¨ τότε αποκαλύπτεται και μένει μόνο ως ανάμνηση.

ΤΙ ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΗ ΦΙΛΙΑ ΣΗΜΕΡΑ;

1)  Η τυφλή πρόσδεση των ανθρώπων στο συμφέρον -όπως επιτάσσουν οι νόμοι της αγοράς και το γενικότερο ωφελιμιστικό και καταναλωτικό πνεύμα της εποχής μας- απειλεί τη φιλία σήμερα. Καλοί φίλοι θεωρούνται οι χρήσιμοι, οι οποίοι είναι και αναλώσιμοι. Ο άνθρωπος σπάνια είναι διατεθειμένος να κάνει παραχωρήσεις στους άλλους, που θα περιόριζαν τη δική του επάρκεια ή αυτοτέλεια. Εμφανίζεται έτσι διστακτικός να πραγματοποιήσει ρήξεις με τον εαυτό του και τους συμβατικούς κανόνες της ζωής του και μοιραία περιχαρακώνεται στον κύκλο της ατομικότητάς του. Αισθάνεται συχνά απειλητική την παρουσία των άλλων γύρω του, γιατί προβάλλει σ’ αυτούς αντιθετικές ιδιότητες μ’ αυτές του εαυτού του. Σκεπτόμενος ιδιοτελώς, βλέπει παντού ιδιοτελείς, επιτήδειους ή καιροσκόπους γύρω του, που επιζητούν όλοι κάτι από την ευτυχία του. Νομίζει πως οι άλλοι τον υποβλέπουν ή ότι τον φθονούν. Ασκεί εύκολα αρνητική κριτική στους άλλους και αποφεύγει την ¨πληκτική παρέα¨ κάποιων. Τυπικά συνυπάρχει πολλές φορές μαζί τους, από ¨ανάγκη εξόδου¨ περισσότερο, αλλά ουσιαστικά ¨μονάζει¨ όταν βρίσκεται μέσα στον κύκλο τους και μπαίνει στην ανιαρή τους συζήτηση.

2)  Ο πιεστικός ρυθμός ζωής δεν αφήνει πολλά περιθώρια ελεύθερου χρόνου, ώστε ν’ αναζητήσουμε εκείνες τις παραμελημένες αξίες της ζωής, που μας κάνουν να αισθανόμαστε ανέμελα παιδιά. Η φιλία έχει μια γεύση από τη χαμένη αθωότητα της παιδικής μας ηλικίας, είναι ένα πισωγύρισμα στο χρόνο, που ξυπνά και τις μνήμες μια άλλης εποχής, που ¨ξέφτισε¨ μέσα στις σύγχρονες πολεομορφικές, μαζικές και τεχνοκρατικές κοινωνίες. Οι απρόσωπες κοινωνικές μας σχέσεις μετέτρεψαν τους φίλους σε γνωστούς, σε πρόσωπα που συμπληρώνουν τη ζωή μας, αλλά σπάνια τη γεμίζουν. Παράλληλα δεν πρέπει να παραβλέπουμε και την επίδραση του αστικού περιβάλλοντος, που είναι αρνητικότατη στον ψυχισμό μας, γιατί το μέτρο σύγκρισης για τον έσω κόσμο το παίρνουμε από τον έξω κόσμο και την ποιότητα ζωής μας.

3)   Η τεχνολογία αιχμής της εποχής μας αποξενώνει τον άνθρωπο από το περιβάλλον του γιατί του προσφέρει πολλά υποκατάστατα της ανθρώπινης παρουσίας, ικανά να του κρατήσουν ώρες συντροφιά και να καλύψουν τα κενά του εαυτού του. Ο κάθε άνθρωπος αισθάνεται κύριος στον φυσικό του χώρο, το σπίτι του και δεν πλήττει με τη μοναξιά του, εφόσον ο ψηφιακός ήχος, η μαγεία της εικόνας, ο θαυμαστός κόσμος της πληροφορικής είναι ανώδυνα παραισθησιογόνα. Στο μέλλον δε με την αμφίδρομη τηλεόραση, την τεχνολογία οπτικών ινών, τον κυβερνοχώρο (cyberspace), την εικονική πραγματικότητα (virtual reality) και τα εξελιγμένα p.c ή video games θα αφεθεί πλήρως στην παραίσθηση και θα αποκόψει σταδιακά τους φυσικούς δεσμούς του με τους ανθρώπους. Η φιλία δε θα είναι πλέον προσωπική, βιωματική κατάσταση, μέθεξη ζωής, εφόσον θα μιλάμε μόνο για έμμεση επικοινωνία και παράλληλη σύνδεση κυκλωμάτων.

4)  Τη φιλία απειλούν η υποκρισία, ο φθόνος για λόγους αντιζηλίας και η ιδιωφελής αντίληψη ζωής, που επικρατούν περισσότερο σήμερα, κυρίως στις ανταγωνιστικές σχέσεις των ανθρώπων, όπως είναι στο εκπαιδευτικό σύστημα, το εργασιακό περιβάλλον ή το κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο. Εξάλλου η φιλοσοφία όλου του δυτικού κόσμου είναι ο ανταγωνισμός, όχι μόνο των επιχειρήσεων, κεφαλαίων ή συμφερόντων, αλλά και των ανθρώπων, ένας ανταγωνισμός ενίοτε σαρκοβόρος, όχι μόνο για την ανάδειξη, αλλά και την απλή επιβίωση. Υπό από αυτές τις συνθήκες κατανοούμε γιατί δεν ευδοκιμεί η φιλία στην εποχή μας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:
    Πρέπει ο άνθρωπος συναισθανόμενος τη χρεία της ζωής του να μην αρνείται τον άλλο, να τον δει ως προέκταση του εαυτού του. Δεν είναι σωστό να επιδιώκουμε το τέλειο, γιατί απλούστατα δεν υπάρχει, ούτε ως νοητική κατασκευή. Μην αναζητούμε λοιπόν το ¨alter ego¨ του εαυτού μας, γιατί δεν είμαστε οι καθ’ όλα άψογοι, οι τέλειοι. Πρέπει να δεχθούμε τον άλλο με τις ατέλειές του, γιατί κι εμείς έχουμε. Το φυσικό μας συμπλήρωμα είναι πάντα κάποιοι άλλοι, οπότε είναι ματαιοπονία να είμαστε μόνιμα εγωπαθείς, απορριπτικοί και απόλυτοι. Η φιλία δεν είναι στέρηση ή συμβατικός περιορισμός του εαυτού μας, είναι υπέρβαση του εαυτού μας, ¨μια ψυχή εν δυσί σώμασι ενοικούσα¨ (μια ψυχή σε δύο σώματα), όπως λέει ο Αριστοτέλης. Γι’ αυτό θα πρέπει να δούμε τη ζωή απ’ την αρχή, να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τους άλλους και τον εαυτό μας. Πρέπει ν’ αναγεννηθούμε να επιστρέψουμε στην πρότερή μας φύση, την εποχή της νιότης. Τα μικρά παιδιά έχουν μια αδιάφθαρτη αγνότητα, μια χαριτωμένη κι αισιόδοξη φύση. Αυτό θα είναι και το λογικό και ηθικό μας αντίβαρο απέναντι σ’ αυτή τη δύσκολη εποχή. Η επιλογή είναι στο χέρι μας…
(Σημ. Το κείμενο είναι γραμμένο το 1992, 12 χρόνια δηλαδή πριν τη δημιουργία του Facebook)
                                                                                                                                                       

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:

1)                           Ο πιστός φίλος.

Πιστεύω τῷ φίλῳ. Πιστὸν φίλον ἐν κινδύνοις γιγνώσκεις.
῾Ο φίλος τὸν φίλον ἐν πόνοις καὶ κινδύνοις οὐ λείπει. Τοῖς
τῶν φίλων λόγοις ἀεὶ πιστεύομεν. Εἰ κινδυνεύετε, ὦ φίλοι,
τοὺς τῶν ἀνθρώπων τρόπους γιγνώσκετε· οἱ μὲν γὰρ
ἄπιστοι φίλοι οὐ μετέχουσι τοῦ κινδύνου, οἱ δὲ πιστοὶ
συγκινδυνεύουσι τοῖς φίλοις. Πιστοῖς φίλοις μᾶλλον ἢ
χρυσῷ καὶ ἀργύρῳ πιστεύομεν. Οἱ ἀγαθοὶ ἄνθρωποι καὶ ἐν
κινδύνοις ἀεὶ ἀγαθὸν ἔχουσι θυμόν· τῷ γὰρ θεῷ πιστεύουσιν.
῏Ω φίλε, ὁ θεὸς τοὺς ἀγαθοὺς ἀνθρώπους οὐ λείπει. Πολλοὶ
ἄνθρωποι τῷ πλούτῳ μᾶλλον ἢ τῷ θεῷ πιστεύουσι.
                    Αναγνωστικό Αρχαίας Ελληνικής Α΄ Γυμνασίου, Ζούκη (1966)

2) ¨Απ’ όλα τα αγαθά που κάνουν τη ζωή του ανθρώπου ευτυχισμένη τίποτε δεν είναι μεγαλύτερο, τίποτε γονιμότερο, τίποτε πιο ευχάριστο από την πραγματική φιλία. (Επικούρειος φιλόσοφος)

   Οι εκλεκτότεροι πνευματικοί άνθρωποι όλου του κόσμου έχουν αναγνωρίσει και έχουν εξυμνήσει την πραγματική φιλία και πολλοί, από τα αρχαιότατα χρόνια ως σήμερα, έχουν γράψει γι’ αυτήν ότι είναι ένα από τα πιο απαραίτητα και τα πιο βασικά στηρίγματα του ανθρώπου για την επίλυση των προβλημάτων του, για την προκοπή του και για την ευτυχία του…Η πραγματική φιλία ανυψώνει τους ανθρώπους ηθικά και πνευματικά, γιατί σ’ αυτήν ο δόλος δεν έχει θέση και η προσφορά είναι αυθόρμητη, εκούσια και ανιδιοτελής και η αμοιβαία συμπαράσταση στους πνευματικούς στόχους αποτελεσματική. Η αληθινή φιλία έχει διάρκεια και δεν τραυματίζεται (παρά σπανιότατα) από τις συκοφαντίες. Μόνο όμως εκείνοι που είναι πραγματικά καλλιεργημένοι και ενάρετοι αξιώνονται να την προσφέρουν και να την απολαύσουν.¨
                                                                                  (Περιοδικό Φιλόλογος, τευχ. 20)

3) ¨Όσο κι αν αγαπάς την οικογένειά σου, τον σύντροφό σου, τη δουλειά σου, τα παιδιά σου, ξεχωριστή θέση στη ζωή σου έχουν οι φίλοι. Φίλους δε θεωρώ απαραίτητα την παρέα με την οποία διασκεδάζουμε, ούτε τους κοινωνικά γνωστούς. Οι κοινωνικά γνωστοί είναι οι άνθρωποι με τους οποίους γνωριζόμαστε, βλεπόμαστε σποραδικά, ανταλλάσσουμε καλημέρες και συχνά ευχές. Η παρέα μας είναι η ομάδα των ανθρώπων με τους οποίους ανέμελα διασκεδάζουμε. Αυτό που μας ενώνει είναι ο κοινός μας στόχος να περνάμε καλά, όσο διαφορετικοί κι αν είμαστε σε χαρακτήρα, ενδιαφέροντα, αντιλήψεις. Μας ενώνουν το σκι, ο κινηματογράφος, οι συναυλίες, το μπριτζ, η ανταλλαγή μηνυμάτων στο Internet.

    Οι φίλοι πιθανόν να είναι μέρος της παρέας μας, όμως όλη η παρέα δεν είναι και φίλοι. Με τους φίλους μας ενώνει κάτι βαθύτερο, ειλικρινές, ουσιώδες. Είναι οι σύντροφοι με τους οποίους μοιραζόμαστε σκέψεις, φόβους, ελπίδες, χαρές, επιτυχίες, αγωνίες. Είναι ένα κομμάτι της επιτυχίας μας. Δεν είναι μόνο γέλια και χαρές, είναι επίσης στήριγμα και αγάπη. Χαίρονται με τη χαρά μας, δε μας φθονούν, ξέρουν τα προβλήματά μας, μας δέχονται όπως είμαστε και θέλουν πάντα το καλύτερο για εμάς. Δε χρειάζεται να τους εντυπωσιάσουμε για να γίνουν φίλοι μας. Έχουμε τέτοιους ανθρώπους γύρω μας;

    Οι φίλοι δεν είναι απαραίτητα αντίγραφό μας. Ο τρόπος με τον οποίο χειρίζονται τα πράγματα μπορεί να διαφέρει από το δικό μας. Είναι αδύνατον μία ή ένας σύντροφος να καλύπτει όλες μας τις ανάγκες, γι’ αυτό έχουμε τους φίλους που είναι ένας βράχος για τη ζωή μας. Το να ζηλεύει κάποιος επειδή ο σύντροφός του έχει φίλους είναι εγωιστικό. Δεν μπορεί να είσαι τα πάντα για έναν άνθρωπο.
 (Κατερίνα Τσεμπερλίδου, ¨Το ταλέντο να ζεις ευτυχισμένα¨, εκδ. Μοντέρνοι Καιροί )