ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Παπατσίρος Απόστολος
…ΙΣΜΗΝΗ
Παπατσίρος Απόστολος
φιλόλογος
Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ: ΕΝΑΣ ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΜΥΘΟΣ
ΤΑ ΛΑΘΗ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΜΕ ΣΥΝΗΘΩΣ:
Ένα λάθος που κάνουμε συνήθως όταν μιλάμε για την ισότητα των φύλων, είναι ότι εκφράζουμε την άποψη μας με βάση το φύλο που εκπροσωπούμε, σαν να το υπερασπιζόμαστε από κάποια επιθετική προσβολή από το άλλο φύλο. Έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη διαιώνιση των στερεοτύπων περί ¨ισχυρού¨ και ¨ασθενούς¨ φύλου, γιατί ο καθένας μας περιχαρακώνεται στα φυσικά χαρίσματα και τα προνόμια του φύλου του, που θεωρεί δεδομένα ή αυτονόητα και υπερασπίζεται ιδεοληπτικά τη θέση του, αδυνατώντας να δει και την άλλη πλευρά. Η θέση μας δηλαδή εξαρτάται από το φύλο μας και θα ήταν διαφορετική αν και το φύλο μας ήταν διαφορετικό. Ένα ακόμη λάθος στο θέμα της ισότητας των φύλων είναι ότι περιορίζουμε τη συζήτηση στη σχέση συμβίωσης του άνδρα με τη γυναίκα στο σπίτι και μιλάμε για συζύγους ή συντρόφους έστω, αγνοώντας την υπόλοιπη κοινωνική ζωή ή πολιτική πραγματικότητα που είναι διαφορετική ή περισσότερο σημαντική και δεν εξαρτάται ασφαλώς από τη σχέση μεμονωμένων ανθρώπων. Επομένως η ισότητα των φύλων αφορά την κοινωνική ισότητα των ανθρώπων και όχι τη σχέση δύο ανθρώπων μόνο.
ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΝΑΙ, ΙΣΟΤΗΤΑ ΟΧI.
Για να είμαστε περισσότερο ακριβείς δε θα ’πρεπε να μιλάμε ούτε για ισότητα των φύλων, αλλά για φυσική, κοινωνική και πολιτική ισοτιμία, γιατί η ισότητα εννοείται ενώπιον του νόμου, των Αρχών ή στα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις και τις ευκαιρίες στη ζωή. Ισότητα δεν υπάρχει εκ φύσεως ούτε στο ίδιο φύλο, πώς να εννοηθεί και μάλιστα σε σχέση με το άλλο φύλο; Ούτε υπάρχει τέτοια ομοιότητα που να εξισώνει τους ανθρώπους, γιατί όλοι γεννιόμαστε και είμαστε διαφορετικοί. Η διαφορετικότητά μας αυτή, που είναι εσωτερική (πνευματική και ψυχική) και εξωτερική (σωματική) αποτελεί το ξεχωριστό κομμάτι της ύπαρξής μας και συνθέτει τη μοναδικότητα της προσωπικότητάς μας. Η διαφορά των φύλων δεν είναι οντολογική, αλλά απολύτως φυσιολογική και η σχέση τους είναι κατά συνέπεια συμπληρωματική, γιατί ο ένας είναι το φυσικό υπόλοιπο του άλλου. Αυτή η ¨έλξη των ετερώνυμων¨ και η δύναμη αναπαραγωγής άλλωστε ήταν και το αιώνιο μυστικό της ζωής, εδώ και χιλιάδες χρόνια, οπότε και τα δύο φύλα είναι φύσει και θέσει αλληλένδετα.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑΣ
Παρότι πολλοί επιστήμονες δέχονται ότι η μητριαρχία προϋπήρξε ιστορικά σε πολλές αρχέγονες κοινωνίες, η επιβολή της πατριαρχίας συνδέθηκε με το θηρευτικό και το τροφοπαραγωγικό στάδιο της εξέλιξης, καθώς ο άνδρας συνειδητοποίησε τη διαφορά της μυϊκής του δύναμης και έτσι επιβλήθηκε. Μετά από χιλιάδες χρόνια και τη δραστική μεταβολή των συνθηκών ζωής που προκάλεσαν η τεχνολογική και βιομηχανική επανάσταση, οι κοινωνικές εξεγέρσεις και το κίνημα του φεμινισμού σ’ όλο τον κόσμο, σήμερα μιλάμε για το τέλος της πατριαρχίας και την ισοτιμία των φύλων. Καρπός της ρηξικέλευθης δεκαετίας του ’70 υπήρξε το φεμινιστικό κίνημα που ανέτρεψε το κοινωνικό status και τα ταμπού αιώνων για το ρόλο των γυναικών και άλλαξε ριζικά τον τρόπο ζωής των δυτικών κοινωνιών. Οι γυναίκες βγήκαν από το σπίτι διεκδικώντας σεξουαλική απελευθέρωση, αυτοδιάθεση, εργασία, οικονομική χειραφέτηση και κοινωνικά δικαιώματα, που ανήκαν παραδοσιακά στους άνδρες. Ο κόσμος άλλαξε σταδιακά και πολλά από τα θεωρούμενα ¨ανδρικά οχυρά¨ έπεσαν το ένα μετά το άλλο. Έτσι εγκαταλείφθηκε και η πατριαρχική δομή της οικογένειας και της κοινωνίας ως αναχρονιστική ή ξεπερασμένη από τις εξελίξεις, το νομικό σύστημα αναθεωρήθηκε και τα παιδευτικά πρότυπα άλλαξαν ριζικά.
Αυτή η πολυπόθητη ισότητα για τις γυναίκες προκάλεσε κοινωνικές ανατροπές, που πολλοί άργησαν να συνειδητοποιήσουν και έτσι δοκιμάστηκαν οι σχέσεις τους, γιατί πολλά από τα πατριαρχικά κατάλοιπα τα μετέδιδαν οι ίδιοι οι γονείς στα παιδιά τους, και ιδίως οι μητέρες στα αγόρια τους. Οι ¨νέοι άνδρες¨ έτσι διχάζονταν ανάμεσα σε δύο γυναίκες, τη μητέρα, που πάντα υπολόγιζαν από τη μια, και τη σύζυγο ή σύντροφο τους από την άλλη, που δε θα ήθελαν να απογοητεύσουν. Εμφανίζονται έτσι περισσότερο ¨δημοκρατικοί¨ αλλά και ουδέτεροι ή άβουλοι και ανεύθυνοι όταν είναι να πάρουν κρίσιμες αποφάσεις. Ενώ η γυναίκα ήταν περισσότερο διεκδικητική στις δεκαετίες που ακολούθησαν, ο άνδρας αντίθετα ήταν πιο παθητικός και αδρανής σε σχέση με το δυναμικό πρότυπο που ενσάρκωνε στο παρελθόν. Μάλιστα έφτασε στο σημείο να παίρνει και ¨άδεια πατρότητας¨ ή να υιοθετεί κι άλλες γυναικείες συνήθειες, χωρίς να ενοχλείται για τα σχόλια κάποιων που μιλούν πλέον ανοικτά για εκθήλυνση του ανδρικού φύλου.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΗΜΕΡΑ
Η γυναίκα σήμερα δεν ανταγωνίζεται τον άνδρα, ούτε προσπαθεί να πείσει κανέναν για τις ικανότητες της να διαχειριστεί τη μοίρα της, να αναλάβει και να εκπληρώσει με επιτυχία τους πολλαπλούς ρόλους της στη ζωή. Τα κορίτσια στο σχολείο, όπως αποδεικνύεται στατιστικά, έχουν καλύτερες επιδόσεις από τα αγόρια ή περισσότερες πρωτιές στις εισαγωγικές εξετάσεις για τις πανεπιστημιακές σχολές. Το γεγονός αυτό από μόνο του αποτελεί την καλύτερη επιβεβαίωση για τις δυνατότητες των γυναικών, που βέβαια δε σταματούν εδώ, αλλά επεκτείνονται στο χώρο των επιστημών και το ανταγωνιστικό περιβάλλον εργασίας.
Η φιλελεύθερη, αυτόνομη και δυναμική γυναίκα, που τα καταφέρνει εξίσου καλά μέσα κι έξω από το σπίτι, είναι ο καταλυτικός παράγοντας εξέλιξης στην κοινωνία σήμερα. Αυτός ο τύπος γυναίκας άλλωστε είναι περισσότερο επιθυμητός κι από τους ίδιους τους άνδρες, γιατί δεν μπορούν πλέον να επωμίζονται μόνοι τους τα οικονομικά βάρη του σπιτιού ή τις πολλές υποχρεώσεις της οικογένειας.
Η γυναίκα δείχνει μια ευελιξία στη ζωή που της εξασφαλίζει περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης στο ¨παιχνίδι ανταγωνισμού¨ με το άλλο φύλο και ειδικά σε ανερχόμενα εργασιακά πεδία, όπου πλεονεκτεί κυρίως σε γλώσσες και ειδικές σπουδές, αλλά εισχωρεί και με ευκολία σε πολλά θεωρούμενα ανδρικά επαγγέλματα. Αντίθετα ο άνδρας δεν μπορεί ή δε θέλει να ασχοληθεί με δουλειές που ¨δεν του πάνε¨ δηλαδή γυναικείες, κι εγκλωβίζεται στην ανεργία, που τον ¨στιγματίζει¨ κοινωνικά και δεν μπορεί να δημιουργήσει ούτε οικογένεια, αλλά ούτε και να ζήσει αξιοπρεπώς. Μια γυναίκα όμως που δεν εργάζεται, μπορεί να είναι μια εξαιρετική μητέρα ή σύζυγος και να αρκείται απλώς στον οικογενειακό της ρόλο χωρίς να αισθάνεται ενοχές.
Η σύγχρονη κοινωνία δεν ξεχωρίζει τις γυναίκες πλέον, δεν τις αντιμετωπίζει με προκατάληψη όπως στο παρελθόν, ούτε τους στερεί τις ευκαιρίες μόρφωσης, κοινωνικής ανάδειξης και καταξίωσης. Παλαιά στερεότυπα όπως ¨η γυναίκα είναι για το σπίτι¨, ¨η γυναίκα είναι δούλα και κυρά¨, υποβίβαζαν τις γυναίκες και διαιώνιζαν την κοινωνική ανισότητα, ενώ αντίθετα οι άνδρες (¨…άλλο ο άνδρας!¨) είχαν ελευθερία επιλογών και ζούσαν όπως ήθελαν. Παλιά η γυναίκα όσο ήταν ανύπανδρη ανήκε στον πατέρα της και όταν παντρευόταν ανήκε στον άνδρα της. Ποτέ στον εαυτό της! Αυτό τουλάχιστον σήμερα μπορούμε να πούμε πως το ξεπέρασε μετά από συνεχείς διεκδικήσεις, γιατί οι γυναίκες είναι πια χειραφετημένες και το σύνταγμα διασφαλίζει τον σεβασμό της προσωπικότητας και την ισοτιμία όλων των ανθρώπων ανεξαιρέτως. Στο οικογενειακό δίκαιο, την πατρική ευθύνη για τη φροντίδα και ανατροφή των παιδιών αντικατέστησε η γονική ευθύνη, ενώ στο εργατικό δίκαιο διατάξεις προβλέπουν την ισότιμη μεταχείριση ανδρών και γυναικών στις προσλήψεις, στα προσόντα, στις αμοιβές και στην επαγγελματική εξέλιξη. Επιστέγασμα της όλης προσπάθειας κοινωνικής και πολιτικής ισοτιμίας ανδρών και γυναικών είναι η ενεργός συμμετοχή των γυναικών στα κοινά, όχι μόνο με την άσκηση του δικαιώματος ψήφου, αλλά και με την ανάδειξη γυναικών σε όλα τα όργανα και τους θεσμούς αντιπροσώπευσης.
ΤΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΡΟΛΩΝ
Μια γυναίκα που προσπαθεί να τα καταφέρει όλα, είναι δύσκολο να έχει κι ελεύθερο χρόνο για τον εαυτό της ή να αισθάνεται πληρότητα με αυτό που ζει τελικά. Μητέρα, σύζυγος, εργαζόμενη, νοικοκυρά μα πάνω από όλα γυναίκα. Πώς να ανταποκριθεί με την ίδια επιτυχία σ’ όλους αυτούς τους ρόλους στη ζωή, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι είναι περισσότερο επιτακτικοί -εκτός από αυτονόητοι- σήμερα ή ότι αποτελούν το φυσικό της πεπρωμένο. Τότε εμφανίζεται και το σύμπλεγμα σύγκρουσης ρόλων, όταν δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα και υπολείπεται σε κάποιον ή κάποιους από αυτούς τους ταυτόχρονους ρόλους.
…ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΗΣ.
Πολλές γυναίκες σήμερα σ’ αυτή την ξέφρενη πορεία εξέλιξης υπερέβαλαν και ξεπέρασαν τα φυσικά τους όρια, έγιναν περισσότερο κτητικές και απαιτητικές στη ζωή τους, αποδυνάμωσαν τη θηλυκότητα του ρόλου τους και τα θέλγητρα του φύλου τους. Ζουν έντονα και πολύ φιλελεύθερα, χωρίς μόνιμη σχέση ή συμβίωση με άνδρα. Δε θέλουν δεσμεύσεις, ούτε βεβαίως γάμο. Μπορεί να θέλουν να γίνουν μητέρες, αλλά όχι απαραιτήτως σύζυγοι, για αυτό κι αυξάνονται διαρκώς οι ανύπανδρες μητέρες. Είναι γυναίκες που συμπεριφέρονται σαν άνδρες, που είναι τόσο αυτόνομες κι ανυπότακτες όπως οι άνδρες περασμένων εποχών. Είναι ¨γυναίκες κυνηγοί¨, όπως η Άρτεμη, που είχε ανδροπρεπείς συνήθειες, φορούσε κοντό -όχι ποδήρη- χιτώνα, και κυνηγούσε στα δάση και τα βουνά. Πολλοί λένε ότι τα φύλα συγκλίνουν εκ φύσεως, και πως αφού μιλάμε για εκθήλυνση των ανδρών, θα πρέπει να μιλάμε και για εξανδρισμό των γυναικών!
ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΑΝΔΡΑ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑΣ.
1) Ακόμα και σήμερα πολλοί γονείς μιλάνε για παιδιά, κι εννοούν μόνο τ’ αγόρια, όχι τα κορίτσια, από συνήθεια όπως έμαθαν από παλιά, λες και τα κορίτσια δεν είναι παιδιά. Τα αγόρια είναι πάντα επιθυμητά στη γέννα για τη συνέχιση της οικογενειακής παράδοσης και τη διατήρηση του ονόματος και ειδικότερα όταν είναι πρωτότοκα, έτσι ώστε αν μετά γεννηθούν κορίτσια να υπάρχει ο μεγάλος αδερφός–προστάτης, γιατί τα κορίτσια θεωρούνται αδύναμα πλάσματα. Η επιβίωση αναχρονιστικών αντιλήψεων στην αγωγή των παιδιών φαίνεται εξάλλου κι απ’ τον τρόπο που μεγαλώνουν τ’ αγόρια τους πολλοί γονείς, όταν τους λένε ¨οι άνδρες δεν κλαίνε¨ για να τα σκληραγωγήσουν δήθεν, αλλά όπως αποδεικνύεται τελικά τα κορίτσια βρίσκουν πιο εύκολα το δρόμο τους στη ζωή. Ακόμα και στη διανομή της οικογενειακής περιουσίας τα κορίτσια είναι πάντα ριγμένα στην κληρονομιά, για να ευνοηθεί ο γιος, αφού καταργήθηκε και η υποχρέωση των γονέων να τους δίνουν προίκα.
2) Πολλές τηλεοπτικές σειρές αλλά και κινηματογραφικές παραγωγές προβάλλουν τύπους γυναικών ¨στα πρόθυρα νευρικής κρίσης¨, υστερικές, εριστικές, ανέραστες, εγωκεντρικές, ζηλότυπες, αφελείς, κοκέτες, σπάταλες, προκλητικές, άπιστες, δολοπλόκες, σατανικές ή Μέγαιρες, που κάνουν πάντα τη ζωή των ανδρών κόλαση! Η εμμονή στην παρουσίαση αυτών των τύπων γυναικών δημιουργεί σε πολλούς την ψευδαίσθηση ότι οι περισσότερες γυναίκες είναι έτσι ή αν δεν είναι, τότε θα γίνουν μελλοντικά. Στις περιπτώσεις αυτές οι άνδρες πάντα λογίζονται ως θύματα δύστροπων γυναικών, έτσι ώστε ο υφέρπων μισογυνισμός τους, να γίνεται τελικά και απροκάλυπτος.
3) Σε πολλές διαφημίσεις προβάλλονται ημίγυμνες γυναίκες με σεξιστική διάθεση, που προκαλούν στους άνδρες την εντύπωση ότι η πρόκληση και η ωραιοπάθεια είναι μέσα στη φύση των γυναικών. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι κάποιες γυναίκες-μοντέλα συνεργούν σ’ αυτές τις διαφημίσεις για λόγους καθαρά επαγγελματικούς, πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτή η επιθετική σεξουαλικότητα αισθητικά προσβάλλει τις γυναίκες και τις υποβιβάζει πνευματικά. Μια όμορφη γυναίκα με ή χωρίς ρούχα, έτσι γίνεται διακοσμητικό ντεκόρ αλλά και φορέας καταναλωτικών αξιών, σε τηλεοπτικές διαφημίσεις ή τεράστιες γιγαντοαφίσες στους δρόμους, ακόμα και για προϊόντα που δεν είναι γυναικεία. Ακόμα επειδή οι γυναίκες θεωρούνται περισσότερο ματαιόδοξες, επιρρεπείς στη μόδα και καταναλωτικές, χρεώνονται και την ευθύνη για περιττά έξοδα και σπατάλες στην οικογένεια.
4) Στο χώρο εργασίας πολλές γυναίκες υφίστανται διακρίσεις ή άδικους αποκλεισμούς στην εξέλιξή τους, που δεν οφείλονται σε έλλειψη τυπικών προσόντων ή ικανοτήτων, αλλά στο ότι είναι γυναίκες. Υπάρχουν ακόμα προκαταλήψεις για το αν μια γυναίκα μπορεί να αναλάβει διευθυντικές ευθύνες ή να διαχειριστεί σωστά κρίσεις σε νευραλγικές θέσεις του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα. Το χειρότερο όμως είναι ότι πολλές γυναίκες υφίστανται συχνά σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας και απειλούνται με απόλυση προκειμένου να μη μιλήσουν ή καταγγείλουν το γεγονός. Αλλά και έξω στο δρόμο ακούνε συνήθως χυδαία πειράγματα και αισθάνονται ντροπή, ταπείνωση ή ανασφάλεια, γιατί δεν μπορούν πάντα να διαφυλάξουν την αξιοπρέπειά τους ή να προστατεύσουν τον εαυτό τους, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις πέφτουν θύματα επιθέσεων βιασμού ή και ενδοοικογενειακής βίας.
5) Στη νεότερη πολιτική ιστορία κανένα από τα μεγάλα πολιτικά κόμματα, που διεκδίκησαν την εξουσία ή σχημάτισαν κυβέρνηση μετά, δεν είχε γυναίκα για αρχηγό. Από καταβολής του ελληνικού κράτους δεν έγινε ποτέ γυναίκα πρωθυπουργός, ούτε και Πρόεδρος της ελληνικής Δημοκρατίας. Αν και στους εκλογικούς συνδυασμούς των κομμάτων ή των δημοτικών παρατάξεων προβλέπεται υποχρεωτικά ποσόστωση για τη συμμετοχή των γυναικών, εντούτοις η συντριπτική πλειονότητα εδρών καταλαμβάνεται από άνδρες, που αναλαμβάνουν και τις επιτελικές θέσεις τελικά.
6) Στο χώρο της Εκκλησίας δογματικοί λόγοι απαγορεύουν στις γυναίκες να μετέχουν στο ιερατείο, ή να εισέρχονται στο ιερό -ακόμα και ως βρέφη- ενώ η ιερή παράδοση του ¨άβατου¨ για τις γυναίκες διατηρείται για ολόκληρο το Άγιο Όρος.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ.
Η συζήτηση για την ισότητα ή όχι των φύλων δεν τελειώνει έτσι απλά. Πάντα θα είναι το αντικείμενο διαφωνίας ή διαμάχης ανδρών και γυναικών, παρ’ όλες τις νομικές διακηρύξεις. Σε κάθε περίπτωση πάντως η σχέση ανάμεσα στα δυο φύλα θα αντανακλά το επίπεδο της πολιτισμικής μας εξέλιξης ως κοινωνία, τον ηθικό μας κώδικα αξιών, το πνευματικό μας υπόβαθρο και την ποιότητα της ζωής μας.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ:
1) ΜΗΔΕΙΑ
«…Από όλα τα έμψυχα όντα, τα νοήμονα 230
εμείς οι γυναίκες είμαστε το αθλιότερο φύτρο.
Πρώτα με χρήματα άφθονα πρέπει
τον άνδρα μας να αγοράζουμε
κι αφέντη στο κορμί μας επιβάλλουμε.
Χειρότερο άλλο δεν υπάρχει.
Κι είναι εδώ η αγωνία η μεγαλύτερη, 235
αν πήρες άνδρα χρηστό ή άχρηστο.
Για τις γυναίκες βέβαια τιμητικό το διαζύγιο δεν είναι.
Ούτε μπορείς να αποφεύγεις τον άνδρα σου.
Κι αν ευρεθείς σε άλλες συνήθειες και νόμους
πρέπει να γίνεις μάντης
για όσα δε σου έμαθε το πατρικό σου
πώς δηλαδή καλύτερα το σύζυγό σου να υπηρετείς. 240
Κι αν όλα τούτα επιτύχουμε με κόπο
κι ο άνδρας μας συζεί μαζί μας
χωρίς να νιώθει βάρος το ζυγό του γάμου,
αξιοζήλευτη ζωή περνούμε.
Αλλιώς ο θάνατος μας πρέπει.
Ο άνδρας αν βαρεθεί μέσα στο σπίτι του
βγαίνει έξω και της καρδιάς το βάρος ελαφρώνει 245
κοντά σε φίλους και σε συνομήλικους.
Λένε οι άνδρες πως εμείς ακίνδυνη ζωή
στο σπίτι ζούμε ενώ εκείνοι πολεμούν στη μάχη.
Ανόητοι άνδρες. 250
Τρεις φορές θα προτιμούσα σε ώρα μάχης
δίπλα στην ασπίδα να σταθώ
από το να γεννήσω μια φορά…» (Ευριπίδη, ¨Μήδεια¨ στίχοι 230-252).
2) « Ο Λυκούργος στην αρχαία Σπάρτη καθόριζε να ασκούνται τα κορίτσια με επιμέλεια στο τρέξιμο, στην πάλη και στο ρίξιμο του δίσκου και του ακοντίου, ώστε να είναι σε θέση να κάνουν γερά παιδιά και να υποφέρουν τις ωδίνες του τοκετού. Έτσι καταπολέμησε τη μαλθακότητα και την κλειστή ζωή και συνήθισε τα κορίτσια εξίσου με τα αγόρια, να παίρνουν μέρος γυμνά σε πομπές και μάλιστα να χορεύουν και να τραγουδούν σε ορισμένες τελετές μπροστά στα μάτια των αγοριών…Η γύμνια των κοριτσιών δεν είχε τίποτα το αισχρό, επειδή η ντροπή ήταν παρούσα, ενώ η ακολασία ήταν απούσα. Αντίθετα είχε ως αποτέλεσμα να συνηθίζουν στην απλότητα και στην επιδίωξη της υγείας και ακόμα προκαλούσε ένα ευγενές συναίσθημα υπεροχής, γιατί τις έκανε να βλέπουν ότι δεν ήταν σε τίποτα κατώτερες, αλλά και οι ίδιες είχαν αρετή και φιλοτιμία ». (Πλούταρχος, Λυκούργος, 14 Μετ. Σπ. Χαιρετάκης).
3) ΙΣΜΗΝΗ
«…Άλλ’ εννοειν χρή τουτο μέν γυναιχ’ ότι
έφυμεν, ως πρός άνδρας ου μαχουμένα…» (στίχοι 61-62).
(Αλλά πρέπει να σκέφτεσαι αυτό, ότι γεννηθήκαμε γυναίκες και δεν πρέπει να τα βάζουμε με τους άνδρες).
…ΚΡΕΩΝ
«…εμού δε ζώντος ουκ άρξει γυνή» (… όσο ζω εγώ, δε θα εξουσιάσει ποτέ γυναίκα.) στ.525
…ΙΣΜΗΝΗ
« Αλλά κτενείς νυμφεία του σαυτού τέκνου; (Θα σκοτώσεις τη γυναίκα του παιδιού σου;) στ. 568
ΚΡΕΩΝ
Αρώσιμοι γάρ χατέρων εισί γύαι.» (Υπάρχουν κι άλλα χωράφια γόνιμα.) στ.569 (Σοφοκλή,Αντιγόνη)
