Δευτέρα 27 Απριλίου 2015

Τα πρότυπα και τα είδωλα των νέων

                                                                           
                                                                                                Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                                         φιλόλογος

                
Τα πρότυπα: Τι είναι; Πώς διακρίνονται; Πώς επιδρούν στη ζωή μας;

                                                                                                
    Πρότυπα είναι διάφορες στάσεις και τρόποι ζωής που έχουν θετική ή αρνητική επίδραση στην ψυχοσύνθεση και τη συμπεριφορά των νέων κυρίως ανθρώπων. Υπάρχουν δηλαδή πρότυπα προς μίμηση και πρότυπα προς αποφυγή, οπότε η επιλογή τους εναπόκειται στην κρίση του καθενός. Ακόμα πρότυπα είναι συγκεκριμένα πρόσωπα που μας εμπνέουν τον σεβασμό και τη διάθεση να τα μιμηθούμε γιατί αντιπροσωπεύουν ηθικές ή πνευματικές αξίες της κοινωνίας και του πολιτισμού μας. Τέτοια πρότυπα για τους νέους θεωρούνται συνήθως οι γονείς, τα μεγαλύτερα αδέρφια, κάποια πρόσωπα του συγγενικού ή φιλικού μας περιβάλλοντος, κάποιοι δάσκαλοι και καθηγητές μας που μας έμαθαν πολλά, κάποιοι σπουδαίοι και καταξιωμένοι άνθρωποι της εποχής μας για το κοινωνικό τους έργο ή την προσφορά τους στα γράμματα, τις τέχνες και τις επιστήμες. Γενικότερα μπορούμε να αντλούμε πρότυπα και ως έθνος ή κοινωνία από την ιστορία, όπως είναι τα ηρωικά παραδείγματα ανθρώπων ή λαών, τα πρότυπα κοινοτικής-πολιτικής οργάνωσης, οικονομικής ανάπτυξης αλλά και πρότυπα αισθητικά, καλλιτεχνικά, πολιτιστικά, αθλητικά, στρατιωτικά κα.

    Είδωλα αντίθετα είναι διάσημα πρόσωπα, όπως καλλιτέχνες, ηθοποιοί, τραγουδιστές, αθλητές, μοντέλα κα. που γίνονται αντικείμενο θαυμασμού ή λατρείας από το νεανικό κυρίως κοινό σε σημείο μάλιστα μαζικής ψύχωσης ή και υστερίας. Πρόκειται δηλαδή για εφηβικά ή νεανικά ινδάλματα που παράγει η «βιομηχανία του θεάματος» και προωθεί με το κατάλληλο μάρκετιγκ το σύνολο των media για εμπορικούς λόγους. Η προβολή τους ακολουθεί τις επιταγές της μόδας και τη λογική της μαζικής κατανάλωσης, γι’ αυτό χρειάζεται και η διαρκής ανανέωσή τους. Επομένως η δόξα τους και η αξία χρήσης τους είναι περιορισμένη γιατί ¨το άστρο τους σβήνει γρήγορα¨ και οι θαυμαστές τους ωριμάζουν κάποτε, ενώ δε συμβαίνει το ίδιο με τα αληθινά πρότυπα στη ζωή, τα οποία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές και περισσότερο διαχρονικές αξίες.

Ποια είναι η αξία των θετικών προτύπων;

    Οι νέοι έχουν περισσότερη ανάγκη από τα πρότυπα αυτά γιατί διαμορφώνουν τον κώδικα αξιών τους, τις πνευματικές τους αναζητήσεις, τα κοινωνικά τους ενδιαφέροντα, με μια λέξη δηλαδή την προσωπικότητά τους. Έτσι διαπλάθουν τον χαρακτήρα τους, μπορούν να υιοθετήσουν μια αποδεκτή στάση ζωής, να κοινωνικοποιηθούν ομαλά, να θέσουν υψηλούς στόχους και να αγωνιστούν για να τους υλοποιήσουν. Τα πρότυπα είναι δηλαδή διαχρονικές αξίες, ιδανικοί σκοποί και τρόποι ζωής που διαπαιδαγωγούν τους νέους, τους παραδειγματίζουν θετικά και τους παρακινούν στη δράση όχι μόνο για να πετύχουν την ατομική τους καταξίωση, αλλά και για να συμβάλλουν στην καλύτερη λειτουργία της κοινωνίας. Η κοινωνία παράλληλα μπορεί να προσδοκά από τους νέους της ότι θα είναι οι συνεχιστές της παράδοσης, θα αναλάβουν συλλογικές ευθύνες και ρόλους στη ζωή και θα επιτελούν με προθυμία τα καθήκοντά τους. Έτσι θα σπουδάσουν, θα καλλιεργηθούν, θα εργαστούν, θα οικοδομήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης με τους συνανθρώπους τους, θα υπερβούν τα εμπόδια που θα βρουν στον δρόμο τους και θα διακριθούν στον στίβο της ζωής για το δημιουργικό τους έργο.

Τα αρνητικά πρότυπα και οι επιπτώσεις τους στην κοινωνία:

    Τα περισσότερα αρνητικά πρότυπα της εποχής μας απορρέουν από τον καταναλωτικό τρόπο ζωής ο οποίος επιφέρει την απαξίωση των ηθικών αρχών και των κοινωνικών κανόνων. Ενσάρκωση αυτών των αρνητικών προτύπων είναι ορισμένοι «ανθρώπινοι τύποι» και χαρακτήρες όπως ο απρόσωπος άνθρωπος της μάζας, ο αδιάφορος πολίτης, ο παθητικός καταναλωτής, ο απαθής τηλεθεατής, ο φανατικός οπαδός ομάδας, θρησκείας ή κόμματος κα. Η μίμησή τους είναι άλλοτε συνειδητή και εκφράζει την αντίδραση των νέων στην εποχή τους και άλλοτε προϊόν παρόρμησης και εκφράζει την αδιάφορη στάση τους γενικά στην κοινωνία. Τα αρνητικά πρότυπα αποδομούν τους θεσμούς και τις αξίες της κοινωνίας, απειλούν τη συνοχή της, τη συνεργασία και αλληλεγγύη των μελών της ή καταλύουν την έννομη τάξη και ειρήνη. Έτσι πληθαίνουν τα φαινόμενα ανομίας, παραβατικότητας και ανεξέλεγκτης βίας από άτομα ή ομάδες, που δεν κατανοούν την ανάγκη να αποδεχτούν τα θεμιτά πρότυπα και τις συλλογικές αξίες που πρεσβεύει η κοινωνία της εποχής τους.

Τα αρνητικά πρότυπα και οι επιπτώσεις τους στους νέους:

    Τα αρνητικά πρότυπα επιδρούν στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων από μικρή ηλικία, όταν είναι ακόμη παιδιά ή έφηβοι, υποβάλλουν τη συμπεριφορά τους, ενώ σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις διαμορφώνουν και τον χαρακτήρα τους. Οι νέοι υιοθετούν πιο εύκολα αυτά τα πρότυπα γιατί δεν έχουν την ωριμότητα να τα κρίνουν ορθολογικά, να τα αξιολογήσουν αρνητικά, ώστε να τα απορρίψουν, οπότε αρκούνται στην εύκολη πρόσληψη που είναι η μίμησή τους. Έτσι ασχολούνται υπερβολικά με την εμφάνισή τους, ακολουθούν γενικά τη μόδα με τις φίρμες εισαγωγής, μιμούνται διασημότητες (fashion icon) ή ανθρώπους του θεάματος, που προβάλλει το τηλεοπτικό star system, κυρίως από την ανάγκη να επιβεβαιώσουν τον εαυτό τους και να αποκτήσουν κάποια ταυτότητα. Θέλουν να είναι αναγνωρίσιμοι και να θεωρούνται ¨επιτυχημένοι¨, για αυτό επενδύουν περισσότερο στην εικόνα του εαυτού τους (φαίνεσθαι) και λιγότερο στην καλλιέργεια των αρετών τους (είναι). Όμως δεν μπορούν να ιεραρχήσουν και να ικανοποιήσουν όλες τις επιθυμίες τους, οπότε νιώθουν συχνά απογοήτευση και απαισιοδοξία. Το αποτέλεσμα είναι είτε να απομονώνονται κοινωνικά, να απέχουν από τα κοινά και να απαξιώνουν την πολιτική δημοκρατία, είτε να εκτονώνονται βίαια στο περιβάλλον τους (σχολικός εκφοβισμός, παραβατικότητα, χουλιγκανισμός κα).

Πώς μεταδίδονται τα αρνητικά πρότυπα στους νέους;

    Στο περιβάλλον της οικογένειας, πολλές κακές συνήθειες των γονέων ή ακόμα και οι ίδιοι γονείς, συχνά γίνονται αρνητικά πρότυπα και ασκούν καταλυτική επίδραση στον τρόπο ζωής και τη συμπεριφορά των παιδιών. Τα παιδιά προσαρμόζονται εύκολα σ’ αυτό το ιδιαίτερο κλίμα και νιώθουν την ανάγκη να μιμηθούν τα γονεϊκά τους πρότυπα για να αποκτήσουν κάποια ταυτότητα. Παράλληλα η τηλεόραση κατηγορείται, και όχι άδικα, για τα καταναλωτικά - υλιστικά πρότυπα που προβάλλει με τις πολλές διαφημίσεις, τις τηλεπωλήσεις, αλλά και την υποκουλτούρα εκπομπών, όπως είναι τα reality shows, οι ¨σαπουνόπερες¨ κα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στην παρεχόμενη πληροφόρηση από πολλά μέσα, κυρίως έντυπα, είναι και η ιδεολογική προπαγάνδα, που εξυπηρετεί πολιτικούς στόχους κομμάτων και υποβιβάζει τη νοημοσύνη των ανθρώπων κάνοντάς τους άβουλα όντα ή φανατικούς και πειθήνιους οπαδούς.

    Ακόμα η σύγχρονη τεχνολογία επικοινωνιών και η κατάχρηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως από τους νέους, οδήγησαν σταδιακά στην απαξίωση πολλών αρετών κοινωνικού χαρακτήρα, όπως η αληθινή φιλία, η οικειότητα, η ανθρωπιά, η αγάπη ή ο σεβασμός των άλλων γιατί περιόρισαν την εξωστρέφεια της κοινωνικής μας ζωής και τις πραγματικές επαφές μας με τους άλλους ανθρώπους σε μια διαδικτυακού τύπου επικοινωνία, όπου όλοι μπορούν να μιλούν με όλους αλλά μηχανικά και απρόσωπα. Οι σύγχρονοι χρήστες του διαδικτύου εξοικειώνονται από πολύ μικρή ηλικία με ένα εικονικό περιβάλλον, οπότε βιώνουν πλαστά συναισθήματα σχέσεων, πριν να δουν και να κατανοήσουν τον αληθινό κόσμο που τους περιβάλλει. Έτσι η προσαρμογή τους στην κοινωνία και η αντίδραση τους γενικότερα στη ζωή διατηρεί την ομοιομορφία της μάζας και χάνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει μια ξεχωριστή ύπαρξη, όπως πρέπει να είναι ο κάθε λογικός και συναισθηματικός άνθρωπος.

Πώς μπορούμε να επιλέξουμε τα σωστά πρότυπα;

    Ένας είναι ο τρόπος να επιλέξουμε τα σωστά πρότυπα στη ζωή μας. Η κρίση του καθενός. Αν ο άνθρωπος δεν έχει αυτή την ιδιαίτερη ικανότητα να κρίνει, να συγκρίνει, να αξιολογεί, τότε είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για ό,τι περνάει, για ό,τι κάνει και για ό,τι είναι τελικά. Ακόμα κι αν δε βρεθεί στο καλύτερο οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον, πρέπει να κάνει τις επιλογές του εκούσια, να νιώσει την ανάγκη να βελτιώσει τον εαυτό του και παράλληλα τους όρους της ζωής του. Πρότυπα υπάρχουν για όλους, αρκεί να έχουμε τη σύνεση να το καταλάβουμε και τη θέληση να τα μιμηθούμε. Ωστόσο τον κύριο ρόλο στη ζωή μας, απ’ όταν είμαστε παιδιά, τον έχει η οικογένεια και συμπληρωματικά το σχολείο. Ευθύνη λοιπόν τόσο των γονέων, όσο και των δασκάλων ή καθηγητών στο σχολείο δεν είναι να υποδεικνύουν κάθε φορά και κάποιο άλλο πρότυπο, αλλά να είναι πρότυπα οι ίδιοι, γιατί ο καλύτερος τρόπος για να διδάξεις και να διαπαιδαγωγήσεις σωστά τους νέους είναι το παράδειγμα δηλαδή το ηθικό πρότυπο που αντιπροσωπεύεις. Διαφορετικά ας αφήσουν τους νέους να κάνουν οι ίδιοι επιλογή προτύπων. Η ωριμότητα της σκέψης δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των μεγάλων…

          

                                                                                     

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου