Παπατσίρος Απόστολος
Φιλόλογος
Χάσμα γενεών: Ένα ανύπαρκτο πρόβλημα
Αν ψάξει κανείς στα παλιά βιβλία των εκθέσεων ιδεών και τα δοκίμια της δεκαετίας του ’60 περισσότερο, θα δει ότι κυρίαρχη θέση στα προβλήματα της εποχής είχε το περίφημο ¨χάσμα γενεών¨. Το όλο πρόβλημα είχε παρουσιαστεί ως η μέγιστη απειλή για την ευρυθμία και γαλήνη τόσο στους κόλπους της οικογένειας, όσο και της κοινωνίας συνολικά, κυρίως από την ¨ασεβή και προκλητική¨ στάση των νέων και λιγότερο από την αναχρονιστική ή συντηρητική νοοτροπία των μεγαλύτερων. Όμως τα πράγματα ήταν σαφώς πιο απλά, ευεξήγητα και βεβαίως ανώδυνα, οπότε αδίκως ανησυχούσαμε.
Τι είναι όμως το χάσμα γενεών; Είναι η εμφανής αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ των νέων και των μεγαλύτερων ανθρώπων, που οδηγεί σε κάποια μορφή απόκλισης ικανή να προκαλέσει εκτός από τριβές ή εντάσεις ακόμα και τη ρήξη των σχέσεών τους. Αυτή η διαφορά αντίληψης είναι πέρα για πέρα λογική και αναμενόμενη γιατί είναι διαφορά φύσης. Πώς θα ’πρεπε δηλαδή να σκέφτεται και να ενεργεί ένας έφηβος; Με τα μυαλά και τα αντανακλαστικά ενός ηλικιωμένου, με αναγωγές σε ηθικά πρότυπα και αξίες που ποτέ δεν έζησε και τώρα δεν κατανοεί; Τι πιο φυσικό για ένα νέο παιδί από το να εκφράζει την αφέλεια της ανώριμης νιότης του ή τον ανυπόκριτο ιδεαλισμό του; Γιατί θα πρέπει να έχει πάντα την έγκριση των άλλων σ’ ό,τι κι αν κάνει και την καθοδήγηση στις επιλογές του; Δεν έχει το δικαίωμα να κάνει λάθος; Μέσα από τα λάθη μας δεν ωριμάζουμε, δε γινόμαστε καλύτεροι; Το να απαιτούμε από τους έφηβους να γίνουν σαν κι εμάς, να μεγαλώσουν γρήγορα, να ωριμάσουν είναι μια αδιανόητη και ματαιόδοξη παρέμβαση στη ζωή τους και σίγουρα ανεπιθύμητη γι’ αυτούς.
Η διάσταση απόψεων και η διαφοροποίηση που παρατηρείται επομένως στην καθημερινή συμβίωση των νέων με τους μεγαλύτερους δεν είναι κάτι κατ’ ανάγκη κακό, άλλωστε ούτε οι μεγαλύτεροι συμφωνούν σε όλα. Επομένως η διαφωνία είναι αναγκαιότητα της ζωής, που ανανεώνει τον κόσμο μας, διαφορετικά θα υπήρχε μονομέρεια και πλήξη. Είναι απολύτως θεμιτό και σεβαστό κάθε γενιά να ζει στη δική της εποχή, χωρίς χρονικές παλινδρομήσεις ή μεταπτώσεις. Αυτό το αξίωμα πρέπει να αποδέχονται αμφότεροι, νέοι και παλιοί χωρίς υπερβολές και αντεγκλήσεις. Η διαπίστωση αυτή όταν γίνεται αμοιβαία και έγκαιρα μπορεί να αποτρέψει την έκρηξη θυμού και τη διατάραξη των σχέσεων τους, επ’ ωφελεία όλων. Η συνύπαρξη τους άλλωστε στον ίδιο χώρο συνεπάγεται και αμοιβαίες υποχωρήσεις, ιδίως μέσα στην οικογένεια.
Αλλά και από την άλλη πλευρά δεν μπορούμε να απαιτούμε από τους γονείς μας, τους δασκάλους μας, τους μεγάλους γενικά να απαρνηθούν τις ιδέες τους, τις αξίες που πρεσβεύουν χάριν εκσυγχρονισμού ή εκμοντερνισμού δήθεν. Όλα αυτά φαντάζουν ίσως ξένα για αυτούς, παρότι είναι πιο δεκτικοί από τις παλιότερες γενιές και σε πολλά θέματα έχουν αναθεωρήσει απόψεις λόγω των ραγδαίων αλλαγών που επέφερε η τεχνολογία και γενικά ο αστικός τρόπος ζωής. Δεν πρέπει κατά συνέπεια να χρεώνουμε στους μεγαλύτερους όλη αυτή τη συσσωρευμένη δυσπιστία για τα αδιέξοδα των σχέσεων και τη διαιώνιση προϋπαρχόντων προβλημάτων. Δεν ευθύνονται απαραιτήτως κάποιοι για προβλήματα, που υπήρχαν πάντοτε στον κόσμο σαν φυσική ή κοινωνική νομοτέλεια δηλαδή, ώστε και να πρέπει να απολογηθούν γι’ αυτά.
Οι σημερινοί γονείς είναι περισσότερο διαλλακτικοί και παραχωρητικοί απέναντι στα παιδιά τους. Οι ίδιοι μπορεί να βίωσαν καταστάσεις δυσάρεστες λόγω του συντηρητισμού, του αυταρχισμού ή ακόμα και της βίας παλαιότερων εποχών, τόσο στην οικογένεια όσο και το σχολείο, οπότε αυτά τα βιώματα τους έχουν σημαδέψει και δεν υιοθετούν βεβαίως τις ίδιες μεθόδους νουθεσίας και διαπαιδαγώγησης για τα παιδιά τους.
Είναι εξάλλου κατανοητό ότι οι αμφισβητίες και οργισμένοι νέοι των επαναστατικών δεκαετιών του ’60 και του ’70 είναι σήμερα πενηντάρηδες και εξηντάρηδες, οπότε δεν μπορεί να ξέχασαν τα οράματα και τις διεκδικήσεις της δικής τους ρηξικέλευθης γενιάς και τώρα να πράττουν ως γονείς τα εντελώς αντίθετα. Άρα δεν υφίσταται πλέον πρόβλημα χάσματος γενεών ή ρήξεως έστω στην οικογένεια, τώρα το μόνο ίσως που μπορούμε ασφαλώς να πούμε, είναι ότι οι γονείς δεν αφιερώνουν πολύ χρόνο για τα παιδιά τους επειδή είναι πολυάσχολοι, όμως αυτό δεν το κάνουν από πρόθεση, όσο από ανάγκη. Τα παιδιά μεγαλώνουν και χωρίς τη φυσική παρουσία των γονέων τους πλέον, οι οποίοι δεν μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς σε όλα τους τα φυσικά και κοινωνικά καθήκοντα, λόγω φόρτου εργασίας, αλλά αυτό δε σημαίνει κιόλας ότι είναι αδιάφοροι.
Σπάνια πλέον κάθεται όλη η οικογένεια γύρω απ’ το ίδιο τραπέζι. Τρώμε χώρια, χωρίς να μιλάμε μεταξύ μας κι έτσι δεν επικοινωνούμε παρά ελάχιστα, κυρίως με τα κινητά ή με γραπτά μηνύματα στον τοίχο ή το ψυγείο (post it). Το σπίτι το έχουμε περισσότερο για ύπνο…
Στο σχολείο που πάνε τα παιδιά, το γενικό πνεύμα που διέπει την εκπαίδευση σ’ όλες τις βαθμίδες της είναι παιδοκεντρικό και στηρίζεται στο διάλογο και τη συνεργασία διδασκόντων-διδασκομένων. Πέρασε η εποχή της ¨από καθέδρας διδασκαλίας¨ με τον δάσκαλο τον αυστηρό και τιμωρό, τώρα δεν υπάρχει η αυθεντία και δεν ευνοείται η αυθαιρεσία, πολύ περισσότερο δε δεν ασκείται βία για την πειθαρχία και το σωφρονισμό. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα διαπνέεται από τις αρχές της ισότητας, της ελευθερίας λόγου και του εκδημοκρατισμού γενικά σε όλο το φάσμα των σχολικών δραστηριοτήτων, με σκοπό τη δημιουργία ευνοϊκότερων συνθηκών αγωγής και μάθησης, ώστε τα παιδιά να αναπτύσσουν περισσότερες πρωτοβουλίες, να εκδηλώνουν πνευματικά ενδιαφέροντα και ν’ αξιοποιούν τα ιδιαίτερα χαρίσματα και τις καλιτεχνικές τους αναζητήσεις. Ο σύγχρονος δάσκαλος είναι περισσότερο διαλλακτικός και πρόθυμος να συνεργαστεί με τους μαθητές του, δεν είναι πλέον ¨μπαμπούλας¨ και ο μαθητής δεν είναι ¨μικρογραφία ανθρώπου¨, επομένως είναι αδιανόητο να μιλάμε για ¨χάσμα γενεών¨μέσα στο σχολείο. Ζούμε άλλωστε σε πολυφωνική, πολυπολιτισμική εποχή και ανεκτική κοινωνία, οπότε και το σχολείο πρέπει να ανταποκρίνεται θετικά στα σύγχρονα αιτήματα διαφορετικότητας και να επιλύει διαλεκτικά τα προβλήματα που γεννά η συνύπαρξη των ανθρώπων.
Το ¨χάσμα γενεών¨ δεν υφίσταται ως πρόβλημα πλέον. Άλλοτε ήταν, τώρα πια όχι! Οι όποιες διαφορές αντίληψης μεγάλων και μικρών είναι τόσο φυσιολογικές και αναμενόμενες που θα μας ξένιζε το αντίθετο, θα μας προκαλούσε ενδεχομένως απορία και προβληματισμό. Όσο ανεπιθύμητη μας είναι η εικόνα ενός συντηρητικού έφηβου ή νέου με γεροντικά μυαλά, άλλο τόσο ανεπιθύμητη μας είναι η εικόνα ενός μεσήλικα ή γηραιού, που νεάζει στη συμπεριφορά του. Στη ζωή μας δεν υπάρχει τίποτα πιο αυθεντικό και ριζοσπαστικό από το να αποδεχθούμε την ηλικία μας, να ταυτιστούμε με την ιδιαίτερη φύση μας και να λειτουργούμε πιο ώριμα και υπεύθυνα σε κάθε μας βήμα. Πρέπει ο καθένας μας να είναι ο εαυτός του και να ζει τη δική του ζωή. Οι μεγάλοι όπως έμαθαν να ζουν και τους αρέσει, και τα νέα παιδιά όπως εκείνα επιθυμούν ή ονειρεύονται να ζήσουν.
Το θέμα δεν τελειώνει! Επίλογο μπορεί να έχει, τέλος δεν έχει! Αντί επιλόγου λοιπόν, για νέους μα πιο πολύ για παλιούς ένα ιδανικό τραγούδι για την περίσταση από την ¨επαναστατική¨ δεκαετία του ’70 και τους POLL (1971):
Ο γέρος
Εσύ γέρο που μιλάς χωρίς να σκέφτεσαι εμάς
Σκέψου λίγο τι έχεις κάνει εσύ
Όταν ήσουνα παιδί είχες κάποιον να σου πει
ότι αυτό είναι σωστό ή λάθος
Κι εσύ θύμωνες γι’ αυτό κι έλεγες για το θεό
Πείσμωνες στη γνώμη σου με πάθος
Κι αν τα ρούχα παρδαλά κι αν τα μακριά μαλλιά
είναι τώρα η εποχή μας, γέρο
Έχει αγάπη στην καρδιά, όχι πόλεμο, φωτιά
κι εσύ λες, πώς, θα μπορώ να ξέρω
Κι έφτιαξα τραγούδι αυτό για να δεις πως σ’ αγαπώ
Μήπως έτσι καταλάβεις, γέρο
Κι αν ρωτήσεις , θα σου πω το μεγάλο μυστικό
Της ζωής τον οδηγό τον ξέρω
Κι αν ρωτήσεις , θα σου πω το μεγάλο μυστικό
Της ζωής τον οδηγό τον ξέρω
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ :
1) ¨Τα παιδιά σας δεν είναι παιδιά σας.
Είναι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής
Για τον εαυτό της.
Δημιουργούνται μέσω, αλλά όχι από εσάς,
Και αν και βρίσκονται μαζί σας δεν ανήκουν, ωστόσο, σε σας
Ίσως τους δίνετε την αγάπη σας, αλλά όχι τις σκέψεις σας,
Γιατί οι ψυχές τους κατοικούν στο σπίτι του αύριο, που εσείς
Δεν μπορείτε να επισκεφθείτε, ούτε ακόμα στα όνειρά σας
Ίσως να παλεύετε να τους μοιάσετε, αλλά μην αναζητήσετε
Να τα κάνετε να σας μοιάσουν.
Γιατί η ζωή δεν πάει προς τα πίσω, ούτε χρονοτριβεί με το χθες.
Χαλίλ Γκιμπράν
2) ¨Ο σεβασμός είναι άγραφος νόμος, μια τάξη αναγκαία για την ισορροπία της ζωής, εξασφαλίζει την ομαλή διαδοχή, οργανώνει εσωτερικά τον καινούργιο κι ορμητικό φορέα της. Πρέπει να έχει τα πειστήριά της πάντα έτοιμα, ακόμα κι αν δεν της τα ζητήσει ποτέ κανένας. Διαφορετικά γίνεται αυθαιρεσία, πρόληψη, ταμπού, ωμό δίκαιο του ισχυρότερου. Κάποτε ο σεβασμός αξιωνόταν με το έτσι θέλω, από εκείνον που τύχαινε να έχει ένα χρονικό μόνο προβάδισμα… Ο καιρός αυτός, ας το πάρουμε απόφαση, έχει περάσει. Όλο περισσότερο από δω κι εμπρός, ο διδάσκων θα κρίνεται, ο ηγέτης θα ελέγχεται, ο γονιός θα πρέπει να δείχνεται άξιος της αποστολής του¨.
Άγγελος Τερζάκης (Τα παιδιά με τα κλωνάρια)
3) ¨Η νέα γενιά διαφωνεί, όχι γιατί, στο σύνολό της τουλάχιστο, την κατέχει αντιρρητικός παροξυσμός, αλλά γιατί εξεγείρεται, όταν αντιλαμβάνεται πόση ασυνέπεια υπάρχει ανάμεσα στο λόγο και στην πράξη των ωρίμων.¨
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος (Ο σύγχρονος άνθρωπος)
4) Στο παιδί μου
Στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια
Και του μιλούσανε για Δράκους και για το πιστό σκυλί
Για τα ταξίδια της Πεντάμορφης και για τον άγριο λύκο
Μα στο παιδί μου δεν άρεσαν ποτέ τα παραμύθια
Τώρα, τα βράδια, κάθομαι και του μιλώ
Λέω το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι,
Του δείχνω με το χέρι τους κακούς, του μαθαίνω
Ονόματα σαν προσευχές του τραγουδώ τους νεκρούς μας.
Α, φτάνει πια ! Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά.
Μανόλης Αναγνωστάκης
5) …Αχ, πού ’σαι νιότη, πού ’δειχνες πως θα γινόμουν άλλος!
Κώστας Βάρναλης
6) …Εμείς τη λέμε τη ζωή, πηγαίνουμε μπροστά
Και χαιρετούμε τα πουλιά της που μισεύουνε
Είμαστε από καλή γενιά.
Οδυσσέας Ελύτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου