Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2015

Το αίτημα για την αξιοκρατία και τα εμπόδια




                    Το αίτημα για την αξιοκρατία και τα εμπόδια
                                          
                                                                                              Παπατσίρος Απόστολος
                                                                                                       Φιλόλογος
    Συνηθίζουμε να λέμε στους κύκλους μας, ιδίως τώρα την εποχή της κρίσης, ότι για την κατάντια αυτού του τόπου ευθύνεται το πελατειακό πολιτικό μας σύστημα, που στηρίζεται στο ρουσφέτι και συντηρεί την αναξιοκρατία στην κοινωνία. Και αυτό το ακούμε χρόνια τώρα και έχουμε δίκαιο ν’ αγανακτούμε, αλλά παραβλέπουμε συνήθως τη δική μας ευθύνη σ’ αυτό τον ¨φαύλο κύκλο¨ της κρίσης, που αναπαράγει την ίδια κακή εικόνα που έχουμε ως κράτος αλλά και ως κοινωνία αναφορικά με τη λειτουργία των θεσμών διοίκησης και την εφαρμογή των νόμων. Γι αυτό πριν βγάλουμε εύκολα συμπεράσματα πρέπει πρώτα να δούμε τι είναι η αξιοκρατία και πως μπορεί αυτή να γίνει απαραίτητη λειτουργία του κράτους.

ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΝΝΟΙΩΝ:
    Αξιοκρατία είναι η αρχή σύμφωνα με την οποία επιλέγονται οι καλύτεροι. Είτε πρόκειται για θέσεις και αξιώματα στο δημόσιο, είτε για προσλήψεις και προαγωγές στον ιδιωτικό τομέα, τηρούνται οι διαδικασίες αξιολόγησης κι επιλογής των καλύτερων. Καλύτεροι είναι όσοι έχουν περισσότερες δυνατότητες δηλαδή έμφυτες ικανότητες ή τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα, που τους διαφοροποιούν αισθητά από τους άλλους. Τέτοια προσόντα θεωρούνται οι βαθμοί επίδοσης στο σχολείο ή σε γραπτούς διαγωνισμούς, οι τίτλοι σπουδών και γλωσσομάθειας, τα μεταπτυχιακά, η πιστοποίηση στη χρήση των νέων τεχνολογιών, η εργασιακή εμπειρία, η εξειδίκευση κ.α. Αξιοκρατία όμως δεν είναι μόνο η τυπική διαδικασία επιλογής ορισμένων ανθρώπων, με ή χωρίς γραπτό διαγωνισμό, όσο η αναγνώριση της αξίας τους και η επιβράβευσή τους από την κοινωνία, σαν μια μορφή κοινωνικής δικαιοσύνης δηλαδή, ίσως η σημαντικότερη.

 Αντίθετα με την αναξιοκρατία επιβραβεύονται οι ημιμαθείς, προσλαμβάνονται οι ανεπαρκείς και ευνοούνται στις προαγωγές οι μέτριοι, είτε λόγω καταγωγής (οικογενειοκρατία), είτε λόγω αθέμιτων σχέσεων και συναλλαγών (εξαγορά συνειδήσεων), είτε γιατί έχουν προνομιακή μεταχείριση και απολαμβάνουν προστασίας από πολιτικά πρόσωπα και κόμματα. Στην αναξιοκρατία δεν εκτιμάται η αξία των ανθρώπων όσο η κοινωνική τους θέση, ο πλούτος και η επιρροή που ασκούν σε πρόσωπα της θεσμικής εξουσίας. Έτσι όμως καταστρατηγείται η ιεραρχία, παραβιάζεται η νομιμότητα και διασαλεύεται η τάξη γιατί δε λειτουργεί η δημοκρατία αλλά το ¨κομματικό κράτος¨.

ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
   Η αναξιοκρατία εμφανίζεται με διάφορες μορφές στο κοινωνικό και πολιτικό σύστημα όπως η οικογενειοκρατία ή νεποτισμός, η ευνοιοκρατία ή φαβοριτισμός, η πολιτική πατρωνία - ρουσφέτι, η κομματική καμαρίλα, η φαυλοκρατία κα. Αφορά κυρίως τη δημόσια διοίκηση, την πολιτική, τα πανεπιστήμια, τη στρατιωτική, δικαστική κι εκκλησιαστική ιεραρχία και λιγότερο τα επαγγέλματα του ιδιωτικού τομέα (δημοσιογράφοι, μουσικοί, ηθοποιοί, καλλιτέχνες, αθλητές κα.).



ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:
   Η αναξιοκρατία θεωρείται κατάλοιπο του παρελθόντος από την οθωμανική κιόλας εποχή, με την τουρκική λέξη ¨ρουσφέτι¨ να απηχεί αυτή ακριβώς την ¨τακτική εκδούλευσης¨ ή εύνοιας προς πρόσωπα έναντι τιμήματος (μπαξίσι=φιλοδώρημα). Στα χρόνια της ανεξαρτησίας την εξέφραζε το πελατειακό σύστημα στην πολιτική, που δημιουργούσε ένα διαρκές ¨δοῦναι και λαβεῖν¨ ανάμεσα στους τοπικούς βουλευτές και τους ψηφοφόρους τους και οδηγούσε στη δίωξη των αντιπάλων τους. Οι πολιτικοί τους διόριζαν στο δημόσιο ή τα σώματα ασφαλείας, τους παρείχαν προστασία ή τους έδιναν και προαγωγή, μόνο αν ήταν ψηφοφόροι τους (πελάτες). Δε δίσταζαν να απολύσουν άλλους για να διορίσουν τους δικούς τους. Το νοσηρό αυτό φαινόμενο ονομάστηκε πολιτική πατρωνία (πατρώνοι< patroni = προστάτες) εντάθηκε στα χρόνια του Θ. Δηλιγιάννη (στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αι.) με διώξεις των Τρικουπικών, αν και ο Χ. Τρικούπης ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε με νόμο τα τυπικά προσόντα και τα κριτήρια πρόσληψης των δημοσίων υπαλλήλων. Οι απολυμένοι της εποχής μαζεύονταν στην πλατεία των κλαυθμών -μετέπειτα Κλαυθμώνος- για να διαδηλώσουν δακρύοντες και να πετύχουν την επαναπρόσληψή τους. Η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων πάντως καθιερώθηκε το 1911 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αλλά ούτε και τότε αντιμετωπίστηκε η αναξιοκρατία. Έκτοτε, παρά τις συνταγματικές αναθεωρήσεις που έγιναν κατά καιρούς, θεωρείται μια ¨συστημική ανωμαλία¨ του κράτους, το οποίο δεν μπορεί να λειτουργήσει σοβαρά και αξιόπιστα στη διοίκηση γιατί είναι πάντοτε δέσμιο των κομματικών επιλογών της εκάστοτε κυβέρνησης.

ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ:
   Δεν νοείται δημοκρατική χώρα χωρίς την ύπαρξη αξιοκρατίας σε όλα τα επίπεδα διοίκησης, οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους. Η αξιοκρατία είναι το δίκαιο αίτημα όλων των πολιτών, που θέλουν να αξιολογούνται αντικειμενικά και με βάση τα προσόντα τους, γιατί πιστεύουν ότι με τη νομιμότητα εμπεδώνεται το αίσθημα δικαίου που πρέπει να υπάρχει σε μια ευνομούμενη πολιτεία, οπότε έτσι διασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Το κράτος υπάρχει για να εγγυάται τη νομιμότητα και χωρίς αξιοκρατία στις προσλήψεις ή τις προαγωγές, νομιμότητα δεν υπάρχει.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
1. Στην εκπαίδευση: Η αντικειμενικότητα στην αξιολόγηση των μαθητών από δασκάλους και καθηγητές συμβάλλει στη δημιουργία εμπιστοσύνης και σεβασμού προς τον διδάσκοντα και το σχολείο γενικότερα. Έτσι καλλιεργείται η άμιλλα και υπάρχει ουσιαστικό ενδιαφέρον για τη γνώση. Το σχολείο γίνεται το ιδανικό πρότυπο για την κοινωνία του μέλλοντος και διαπλάθεται το ήθος του υπεύθυνου πολίτη. Εκτός από την αξιοκρατική βαθμολογία των μαθητών θα πρέπει να ισχύουν αξιοκρατικά κριτήρια για την επιλογή και τη βαθμολογική εξέλιξη του διδακτικού προσωπικού, (με γραπτό διαγωνισμό, δειγματικές διδασκαλίες, επιμόρφωση κα) ώστε να αναβαθμιστεί η παρεχόμενη εκπαίδευση και το σχολείο να δρομολογήσει τις μεγάλες αλλαγές που έχει ανάγκη η κοινωνία.

2. Στα πανεπιστήμια: Η αξιοκρατία στην επιλογή μεταπτυχιακών φοιτητών, την ανάδειξη μελών ΔΕΠ, στην εκλογή τακτικών καθηγητών και τη διαχείριση των κονδυλίων έρευνας διασφαλίζει το υψηλό ακαδημαϊκό κύρος των σπουδών και καθιστά τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα αξιόπιστα διεθνώς. Έτσι οι φοιτητές τους μπορούν να αισθάνονται σεβασμό για τους πανεπιστημιακούς δασκάλους τους και ικανοποίηση για τους τίτλους σπουδών που απέκτησαν. Για να συμβεί όμως αυτό θα πρέπει να ξεριζωθούν ο κομματισμός και η οικογενειοκρατία που κρίνουν σε μεγάλο βαθμό και την ανάδειξη μελών ΔΕΠ και την πλήρωση θέσεων τακτικών καθηγητών.

3. Στην πολιτική: Αν επιλέγονται οι καλύτεροι σ’ όλα τα επίπεδα αντιπροσώπευσης, από την τοπική αυτοδιοίκηση ως την εθνική αντιπροσωπεία στο κοινοβούλιο, τότε  η άσκηση της πολιτικής εξουσίας και ο έλεγχος των οικονομικών γίνονται περισσότερο ορθολογικά και με γνώμονα το κοινωνικό ή εθνικό συμφέρον και όχι τις προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες. Έτσι διασφαλίζεται η δημοκρατική νομιμότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη και τάξη και οι πολίτες μπορούν να νιώθουν εμπιστοσύνη απέναντι στο κράτος και ασφάλεια ή να οραματίζονται ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους.

4. Στην εργασία: Στον δημόσιο τομέα, αν οι προσλήψεις γίνονται με αξιοκρατικό τρόπο, το κράτος λειτουργεί καλύτερα στις διοικητικές του υπηρεσίες, καταπολεμά τη γραφειοκρατία γιατί αξιοποιεί το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό, αυξάνει την εγχώρια παραγωγή κι ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας διασφαλίζοντας έτσι την ευημερία του συνόλου. Στον ανταγωνιστικό ιδιωτικό τομέα η αξιοκρατία ενθαρρύνει την ανάγκη ανατροφοδότησης της γνώσης και τη συνεργατική διάθεση των εργαζομένων, συμβάλλει στην αντικειμενική αξιολόγηση και ανταμοιβή τους, στην ανάληψη ευθυνών και πρωτοβουλιών για τη βελτίωση των προσφερόμενων αγαθών ή υπηρεσιών και γενικότερα στην τόνωση της επιχειρηματικότητας.

5. Στην κοινωνία: Η αξιοκρατία διατηρεί τη συνοχή της κοινωνίας κι ενισχύει τη δυναμική της γιατί εκφράζει το πνεύμα της αληθινής δικαιοσύνης, που έχουν περισσότερο ανάγκη οι άνθρωποι στις μεταξύ τους σχέσεις. Συνήθως οι νόμοι δεν αρκούν για ν’ αποδώσουν αυτή την αίσθηση κοινωνικής δικαιοσύνης και ηθικής ικανοποίησης, που νιώθουν όλοι όσοι αξιολογούνται αντικειμενικά για τις πραγματικές τους δυνατότητες κι επιβραβεύονται για την προσφορά τους. Η κοινωνία αναγνωρίζει την αξία πολλών ανθρώπων και τους προβάλλει ως πρότυπα μίμησης διαπαιδαγωγώντας τους νέους.

6. Στο στρατό και τα σώματα ασφαλείας:
Η αξιοκρατία στις προσλήψεις, μεταθέσεις και προαγωγές διασφαλίζει το αξιόμαχο των ενόπλων δυνάμεων και την επιχειρησιακή ικανότητα των σωμάτων ασφαλείας. Έτσι εμπνέουν εμπιστοσύνη στους πολίτες για την προάσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας και την τήρηση της τάξης.

7. Στη δικαστική και εκκλησιαστική ιεραρχία:
Η προαγωγή των έντιμων και ικανών δικαστών είναι προϋπόθεση για την ύπαρξη κράτους δικαίου, την ευνομία και τη σωστή απονομή δικαιοσύνης, ενώ στην εκκλησία η ανάδειξη σεπτών ιεραρχών με θεολογικό λόγο και ποιμαντορικό έργο, γίνεται σημείο αναφοράς κι ελπίδας για τους πιστούς.



ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ:
1. Το πολιτικό σύστημα: Όλα τα πολιτικά κόμματα σχεδιάζουν και υλοποιούν το πολιτικό τους πρόγραμμα με γνώμονα δύο παραμέτρους· το πολιτικό συμφέρον και το πολιτικό κόστος, δηλαδή ¨τι θα κερδίσουμε¨ και ¨τι θα χάσουμε¨ ακολουθώντας μια συγκεκριμένη πολιτική. Όλη η στρατηγική τους επικεντρώνεται στην αύξηση της δυναμικής τους στην κοινωνία και αν γίνουν κυβέρνηση στον έλεγχο του κράτους. Έτσι τα κόμματα εξουσίας παραβιάζουν αρχές, όπως η αξιοκρατία και η νομιμότητα στις προσλήψεις και τις προαγωγές στο δημόσιο, τις αναθέσεις έργων, τις προμήθειες κλπ. προκειμένου να επικρατήσουν των αντιπάλων τους και να εδραιώσουν την εξουσία τους. Τα  ίδια τα κόμματα παρακάμπτουν πολλούς ικανούς υποψηφίους και στρατολογούν γόνους πολιτικών οικογενειών, διαιωνίζοντας έτσι την οικογενειοκρατία με τα ¨μεγάλα τζάκια¨. Το αποτέλεσμα είναι να ευνοούνται οι υποστηρικτές τους, να υπάρχει προφανής ¨διαπλοκή¨ πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων και η χώρα να ολισθαίνει διαρκώς σε επίπεδο θεσμών και διαφάνειας.

2. Ο συνδικαλισμός: Μέρος της πολιτικής ¨διαπλοκής¨ είναι και διάφοροι συνδικαλιστές, αδρά χρηματοδοτούμενοι και φανερά καθοδηγούμενοι από τα κόμματά τους, ώστε να εφαρμόζουν την ¨κομματική γραμμή¨ κι όχι να εκφράζουν τα δίκαια αιτήματα των εργαζομένων που εκπροσωπούν. Η ανάδειξή τους δεν είναι αξιοκρατική αλλά προϊόν κομματικής επιλογής και μεθοδευμένης προβολής. Έτσι απολαμβάνουν ειδικά προνόμια, αποκτούν μεγάλη επιρροή στην κομματική βάση και το συνδικαλιστικό κίνημα, οπότε εξελίσσονται συχνά σε ρυθμιστές της κατάστασης στον χώρο τους, γι’ αυτό αποκαλούνται άλλωστε κι ¨εργατοπατέρες¨. Το αποτέλεσμα είναι η επιλογή των στελεχών διοίκησης, διευθυντών, γραμματέων, συμβούλων κ.α στο δημόσιο να μη γίνεται αξιοκρατικά, αλλά με κριτήριο την κομματική τους ιδιότητα και τη συνδικαλιστική τους δράση. Το χειρότερο είναι ότι πολλοί συνδικαλιστές ανέχονται παρατυπίες και παρανομίες στους διορισμούς, στις αναθέσεις έργων, τις προμήθειες υλικού και συγκαλύπτουν σκάνδαλα οικονομικής διαχείρισης, ανάλογα με αυτά που αποκάλυψε πρόσφατα η δικαστική έρευνα. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί έγιναν βουλευτές και υπουργοί, αφού πρώτα κόλλησαν τα ανάλογα ¨ένσημα¨ στα συνδικάτα τους και αναδείχθηκαν μέσα τις συνεχείς κινητοποιήσεις του κλάδου τους. Το συμπέρασμά μας για τον συνδικαλισμό μετά από όλα αυτά είναι ότι αυτοί που μας εκπροσωπούν δεν μας αντιπροσωπεύουν.

3. Η ίδια η κοινωνία: Πόσοι γονείς δεν ευνοούν οι ίδιοι τα παιδιά τους, δεν τα προβάλλουν με κάθε ευκαιρία για τις επιδόσεις τους στο σχολείο και δεν προσπαθούν μετά να τα βολέψουν με κάθε ¨μέσο¨ ακόμα και εις βάρος άλλων; Πόσα παιδιά, μαθητές και φοιτητές, δεν ¨αντιγράφουν¨ στα διαγωνίσματα, παραβιάζοντας τη δεοντολογία των εξετάσεων κι εν τέλει την ίδια την αξιοκρατία μέσα στην τάξη; Πόσοι φοιτητές δεν ευνοούνται από διάφορες φοιτητικές παρατάξεις να ¨περάσουν¨ κάποιο μάθημα, ¨δικού τους¨ καθηγητή; Πόσοι μεταπτυχιακοί φοιτητές επιλέγονται αξιοκρατικά να συνεχίσουν τις σπουδές τους κι εκπονούν οι ίδιοι τις διδακτορικές τους διατριβές; Πόσοι από μας δεν απευθυνθήκαμε σε τοπικούς βουλευτές για διάφορες εξυπηρετήσεις; Ποιος Έλληνας δεν είχε ποτέ κανένα ¨μέσον¨ στο στρατό; Οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα φανερώνουν πως η ίδια η κοινωνία ευνοεί την αναξιοκρατία με πολλούς τρόπους για να ικανοποιεί τις επιθυμίες της και παρά το ότι όλοι μιλάμε φανερά για την ανάγκη να υπάρξει αξιοκρατία. Η στάση μας είναι μάλλον υποκριτική και δείγμα κοινωνικής ανωριμότητας. Το πρόβλημα επομένως είναι δομικό και αφορά τον τρόπο σκέψης των περισσότερων από μας, και όχι μόνο θεσμικό σε σχέση με το πολιτικό μας σύστημα, οπότε δε θα υπάρξει αξιοκρατία αν πρώτα εμείς δεν αλλάξουμε νοοτροπία.

              

ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ:
   Αξιοκρατία δε θα υπάρξει αν δε δημιουργήσουμε ένα ¨νέο κοινωνικό ήθος¨, μια νέα συλλογική αίσθηση ευθύνης κι αξιοπρέπειας. Αυτό μπορεί να γίνει με την υποδειγματική αγωγή των μεγάλων, και το καλό τους παράδειγμα στην οικογενειακή και τη σχολική ζωή, για να έχουμε έναν ¨κώδικα αξιών¨ στη ζωή μας. Έτσι θα εμπεδώσουμε το ¨κράτος δικαίου¨, θα είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα νιώθουμε σεβασμό για τους άλλους και την ανάγκη να μην αδικούμε κανέναν. Η αξιοκρατία είναι μια κοινωνική αρετή, που αρμόζει σε υπεύθυνους ανθρώπους και μια νομική βάση για όλες τις θεσμικές λειτουργίες του κράτους. Το κράτος αντίστοιχα πρέπει να εγγυάται τη νομιμότητα και την αξιοκρατία σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του, όπως συμβαίνει λόγου χάρη με την ύπαρξη του ΑΣΕΠ στις προσλήψεις. Διαφορετικά δεν έχει λόγο ύπαρξης. Γι’ αυτό είναι καταλυτικός ο θεσμικός ρόλος της Δικαιοσύνης, που θα πρέπει να ελέγχει τη νομιμότητα και τη διαφάνεια σε όλο το φάσμα της κοινωνικής και πολιτικής δραστηριότητας των ανθρώπων, τιμωρώντας επίορκους λειτουργούς και κοινούς παραβάτες του νόμου. Αν ο νόμος δεν εμπνέει σεβασμό, τότε ας εμπνέει τον φόβο… Διαφορετικά είμαστε άξιοι της μοίρας μας.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου