Γιατί πρέπει να μελετούμε την ιστορία; Γιατί οι Έλληνες αγνοούν την ιστορία τους;
Σκέψεις και προβληματισμοί για την ιστορία στο σχολείο.
Σκέψεις και προβληματισμοί για την ιστορία στο σχολείο.
Παπατσίρος Απόστολος
φιλόλογος
Ιστορισμός και αρχαιογνωσία: Σπουδή στον άνθρωπο
Κάθε λαός έχει μια ιστορία και μια παράδοση αξιών, όπως είναι η γλώσσα, η θρησκεία, η τέχνη, που συνθέτουν τον εθνικό του πολιτισμό και τον καθιστούν μοναδικό στον κόσμο. Σήμερα όμως που όλοι μιλούν για μια παγκόσμια κοινωνία και κυρίως οικονομία με ομοειδή χαρακτηριστικά, λόγω τεχνολογικής εξέλιξης και καταναλωτικής κουλτούρας, η αίσθηση αυτή της μοναδικότητας των λαών και εθνικών πολιτισμών αποχρωματίζεται και διαρκώς αποδυναμώνεται. Το βάρος της ιστορίας των λαών δεν μπορεί να αντισταθμίσει τον κυρίαρχο διεθνισμό και την αναγκαία πολυπολιτισμικότητα. Η ιστορία, που ήταν πάντα πηγή διατήρησης της εθνικής μνήμης, πλέον αμφισβητείται και απασχολεί μόνο μελετητές και ρομαντικούς αρχαιολάτρες.
Τι είναι η ιστορία:
Η λέξη ιστορία παράγεται από τη λέξη ίστωρ (που είναι παράγωγο του αρχαίου ρήματος οίδα = γνωρίζω) και σημαίνει αυτός που γνωρίζει. Ως έννοια σημαίνει αφενός τη ζωή των ανθρώπων στο παρελθόν και αφετέρου την καταγραφή της από ειδικούς μελετητές, ερευνητές ή επιστήμονες ιστορικούς. Η ιστορία περιλαμβάνει γεγονότα ή ειδικές συνθήκες που διαμόρφωσαν τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές εξελίξεις σ’ έναν τόπο και επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τη ζωή των ανθρώπων. Στην επιστήμη της ιστορίας υπάρχουν διάφορες σχολές, που ερμηνεύουν τα γεγονότα και αποδίδουν ξεχωριστή σημασία: α) στο ρόλο της προσωπικότητας (θετικιστική ιστοριογραφία 19ου αι. Leopold von Ranke). β) στην οικονομική βάση και τους ταξικούς αγώνες (Μαρξιστική ιστοριογραφία). γ) τις κοινωνικές δομές και τους θεσμούς (Ε.Durkheim, Max Weber) δ) την πίστη, τις ιδέες, τις ιδεολογίες και το περιβαλλον, φυσικό και κοινωνικό (Annales, 1929, Lucien Febvre, Mark Block, Fernard Braudel) που διαμορφώνουν και το πολιτιστικό επίπεδο κάθε εποχής.
Τι είναι η αρχαιογνωσία:
Αρχαιογνωσία είναι η μελέτη της γλώσσας και της γραμματείας και γενικότερα του πολιτισμού των ιστορικών λαών όπως Σουμερίων, Αιγυπτίων, Φοινίκων, Ελλήνων, Λατίνων κα. Είναι μια μορφή αρχαιολατρίας με ερευνητικό χαρακτήρα, που δεν αφορά μόνο ειδικούς επιστήμονες αρχαιολόγους, γλωσσολόγους, φιλολόγους, ιστορικούς, αλλά και απλούς μελετητές που αγαπούν την ιστορία και την αναζήτηση πηγών (φιλίστορες, ιστοριοδίφες).
Γιατί πρέπει να μελετούμε την ιστορία:
1) Η ιστορία είναι απαραίτητη για την εθνική μας αυτογνωσία, τη διατήρηση της εθνικής μνήμης, τη διαμόρφωση εθνικής συνείδησης και ταυτότητας. Χωρίς ιστορία δεν υπάρχει εθνικό συναίσθημα, τιμή και υπερηφάνεια για ένα λαό, χάνεται η εθνική του ομοψυχία και δεν υπάρχει η απαραίτητη ενότητα όλων των πολιτικών δυνάμεων στην αντιμετώπιση διεθνών προκλήσεων ή απειλών από άλλα κράτη.
2) Αν γνωρίζουμε σε βάθος και κατά τρόπο κριτικό την ιστορία μας, δηλαδή και τα καλά και τα κακά του τόπου μας, και τα προτερήματα και τις αδυναμίες του λαού μας, τότε μπορούμε ν’ αποφύγουμε τα ίδια λάθη που πληρώσαμε ακριβά στο παρελθόν. Μπορεί η ιστορία να μην επαναλαμβάνεται η ίδια ακριβώς, αλλά στο ¨εργαστήρι του χρόνου¨, ανάλογες συνθήκες, παράγουν ανάλογα αποτελέσματα, οπότε μπορούμε να προβλέψουμε και ν’ αποτρέψουμε την ακολουθία δυσάρεστων γεγονότων.
3) Με το κυρίαρχο πνεύμα διεθνισμού στην πολιτική και την παγκοσμιοποίηση στην οικονομία και την κοινωνία απειλείται η ιστορική συνέχεια ενός λαού, η διατήρηση της πολιτικής του αυτονομίας, ακόμα και της εδαφικής του ακεραιότητας. Κι αυτό γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ολόκληρα κράτη είναι ¨υπό επιτήρηση¨ από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF) και υπερχρεωμένα στους δανειστές τους ή είναι οικονομικά ¨προτεκτοράτα¨ των πολυεθνικών εταιριών, που εξαγοράζουν τη γη τους και εκμεταλλεύονται τον ορυκτό τους πλούτο, όπως συμβαίνει με εταιρίες πετρελαιοειδών σαν τη Shell και την Texaco στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Το ερώτημα που τίθεται εύλογα λοιπόν είναι αν μπορούν αυτοί οι λαοί να διατηρούν παράλληλα την πολιτική τους αυτονομία και την εδαφική τους ακεραιότητα…Η απάντηση είναι όχι, εκτός αν έχουν συναίσθηση της ευθύνης για την ιστορία τους και επίγνωση των αγώνων που έδωσαν για την εθνική τους ανεξαρτησία.
4) Ωστόσο η ιστορία δεν πρέπει να θεωρείται το εθνικό μας αφήγημα, ούτε είναι ιδεολόγημα γιατί έχουμε καλύτερη γνώση και άποψη, άμα μελετούμε παράλληλα και την ιστορία των άλλων λαών και κυρίως κατανοούμε και τις κρίσεις τους για μας ή την ιστορία μας. Για να μην είμαστε μεροληπτικοί, ούτε προγονόπληκτοι στην ιστορία, θα πρέπει να μπορούμε να διαβάζουμε παγκόσμια ιστορία χωρίς προκαταλήψεις. Έτσι θα μπορούμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τη θέση μας στον παγκόσμιο χάρτη.
Γιατί οι Έλληνες αγνοούν την ιστορία τους:
1) Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, έτσι όπως είναι διαμορφωμένο, και από το Δημοτικό ακόμη, δίνει περισσότερο έμφαση στις διάφορες εξετάσεις πιστοποίησης γνώσεων και την απόκτηση πτυχίων γλωσσομάθειας και λιγότερο στην απόκτηση ενδιαφερόντων γνώσης από τους μαθητές. Στο Γυμνάσιο οι πιο πολλοί μαθητές ¨κουβαλάνε το βάρος¨ της ιστορίας ως μάθημα ανεπιθύμητο, είτε λόγω του τρόπου διδασκαλίας -αφού διδάσκουν την ιστορία και άσχετες ειδικότητες- είτε λόγω υπερβολικής ύλης στις εξετάσεις, οπότε περιορίζονται στις απαιτήσεις του καθηγητή τους και το σχολικό βιβλίο. Στο Λύκειο μετά κυριαρχεί καθαρά η ¨χρήσιμη γνώση¨ και πιο συγκεκριμένα η ύλη των γενικών εξετάσεων, παράλληλα με την εντατική προετοιμασία στα διάφορα φροντιστήρια, με προοπτική την είσοδο στο Πανεπιστήμιο και όχι η απόκτηση γενικής παιδείας. Έτσι μοιραία η ιστορία μπαίνει στη λογική της απομνημόνευσης της ύλης του σχολικού βιβλίου και κατά γράμμα, οπότε τα παιδιά δε γνωρίζουν και δεν κατανοούν γενικά την ιστορία, δε μελετούν κριτικά τις ιστορικές πηγές και δεν ασχολούνται με τα ιστορικά μνημεία ή την τέχνη, γιατί επικεντρώνονται μόνο στην εξεταστέα ύλη.
2) Πολλοί νομίζουν ότι ξέρουν ιστορία, αλλά ποια ιστορία; Αυτή που θυμούνται από τότε που ήταν παιδιά, από τον δάσκαλό τους στο Δημοτικό δηλαδή ή κάποιο καθηγητή στο Γυμνάσιο ή το Λύκειο. Όμως αυτή η αίσθηση της ιστορίας είναι εντελώς υποκειμενική και μας δημιουργεί μια επανάπαυση ότι ¨φτάνουν αυτά που μάθαμε¨, οπότε και δε χρειάζεται να διαβάσουμε άλλο στην ενήλικη ζωή μας. Αυτή όμως η σχολική γνώση είναι ανεπαρκής και δεν μπορεί να μας διαφωτίσει πραγματικά, να μας δώσει ουσιαστικές απαντήσεις ή ακόμα και λύσεις για τα σύγχρονα αδιέξοδα της χώρας μας. Πολλές από αυτές τις ιστορικές αφηγήσεις, που ακούγαμε από παιδιά στο σχολείο, στηρίζονταν σε μύθους ή θρύλους και διαπνέονταν από μια ιδέα εθνική και πατριωτική ή ακόμα μια αντίληψη τοπικιστική. Αν μελετήσουμε κριτικά και με το χέρι στην καρδιά, θα βρούμε πολλούς τέτοιους μύθους στην ιστορία μας, να διαμορφώνουν το φρόνημά μας (Κρυφό Σχολειό, Άγια-Λαύρα κα). Το ζητούμενο όμως είναι να μάθουμε την ιστορική αλήθεια, ακόμα κι αν μας είναι δυσάρεστη -όπως με τους εμφυλίους, που κακώς δε διδασκόμαστε- γιατί όπως έλεγε κι ο Σολωμός ¨το έθνος θα πρέπει να θεωρεί εθνικόν το αληθινόν¨.
3) Στον αντίποδα της εθνοκεντρικής διδασκαλίας της ιστορίας και την ηρωολατρία, αναπτύχθηκε από ιστορικούς και μελετητές μια τάση ερμηνείας της ιστορίας κατά τα πρότυπα της νεωτερικότητας, που κατηγορήθηκε πολλές φορές για προσπάθεια αποδόμησης της ιστορίας ή της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, θα έπρεπε Έλληνες και Τούρκοι να ξεπεράσουν το παρελθόν και τη διαρκή τους αντιπαλότητα, προκειμένου να συνυπάρξουν ειρηνικά και να συνεργαστούν στο μέλλον. Πολιτικοί λόγοι δηλαδή επέβαλαν την αποδυνάμωση της ιστορικής τους μνήμης και γι’ αυτό διάφοροι ιστορικοί όροι έγιναν ηπιότεροι, όπως η σφαγή των Ελλήνων στην προκυμαία της Σμύρνης το 1922 έγινε ¨συνωστισμός¨ και γεγονότα, όπως πολλές μάχες και σφαγές, απαλείφθηκαν από τα ιστορικά βιβλία της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες για να μη μας θυμίζουν το παρελθόν. Ακόμα η ιστορική αφήγηση στα σύγχρονα βιβλία ιστορίας δεν έχει τις συναισθηματικές περιγραφές, που είχαν τα παλιότερα βιβλία της ιστορίας, με συνέπεια να μην ¨εντυπώνονται¨ παραστατικά στο μυαλό και τη συνείδηση των μαθητών ιστορικά γεγονότα με εθνική ή παγκόσμια σημασία.
4) Παρότι ζούμε σε μια εποχή πλουραλισμού στην πληροφόρηση και χρησιμοποιούμε την τεχνολογία κατά κόρον για να έχουμε καλύτερη πρόσβαση στις πηγές, εντούτοις χάνουμε την αίσθηση του όντως αξιόλογου αυξάνοντας παράλληλα τις καταναλωτικές μας ανάγκες και αδιαφορώντας για πνευματικές ανάγκες και αναζητήσεις. Με τη λατρεία του Facebook και του iPad δε μένει καιρός για βιβλία, τα οποία θεωρούνται γενικώς ξεπερασμένα για τους νέους σήμερα, στην εποχή της διαδραστικής-tablet απεικόνισης, των multimedia και της τεχνολογικής απογείωσης. Η ιστορία μοιραία δεν είναι στα ενδιαφέροντά τους γιατί συμβολίζει το μακρινό παρελθόν, ενώ αυτοί ονειρεύονται το μέλλον.
5) Ο διεθνοποιημένος ορίζοντας της εποχής μας λόγω παγκοσμιοποίησης και η πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών λόγω αθρόας μετανάστευσης, μας αποκόπτουν μια-μια τις ρίζες μας από το παρελθόν και μας υποχρεώνουν να ζούμε όλοι ομοιόμορφα, και για να ζούμε και ειρηνικά, θα πρέπει να είμαστε απαλλαγμένοι από τα πολλά διακριτικά εθνικής ταυτότητας, γλώσσας και θρησκείας που μας απομονώνουν. Έτσι η ιστορία, που μεταφέρει όλες αυτές τις εθνικές και πολιτισμικές αξίες από το μακρινό παρελθόν, θεωρείται εμπόδιο στη γεφύρωση του χάσματος των λαών και δεν εξυπηρετεί τα οικονομικά και πολιτικά σχέδια των ισχυρών κρατών και συνασπισμών. Το μέλλον προδιαγράφεται διαφορετικό και πρέπει για αυτό να δεχθούμε τις αναγκαίες αλλαγές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους. Διαφορετικά θα απομονωθούμε ως ...εθνικά υπερήφανοι.
Συμπέρασμα:
Όσοι από μας τους φιλολόγους -και δη ιστορικούς- διδάσκουμε ιστορία πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, ότι οι μαθητές μας για να μάθουν την ιστορία πρέπει πρώτα να την αγαπήσουν. Αν την αγαπήσουν θα βρούνε και τον τρόπο να την μάθουν. Το δικό μας χρέος επομένως είναι να τους μεταδώσουμε λίγη από την αγάπη που νιώθουμε εμείς για αυτή. Να τους μυήσουμε στα μυστικά της. Για να τους διδάξουμε πρέπει πρώτα να τους εμπνεύσουμε, όχι μόνο την αγάπη για το αγαθό της γνώσης, αλλά και τον σεβασμό στην ιστορική αλήθεια. Αυτή είναι η κρυφή γοητεία της δουλειάς μας και ο αγώνας που πρέπει να δίνουμε καθημερινά. Τα παιδιά δε θα αργήσουν να το καταλάβουν αυτό και να το εκτιμήσουν. Έτσι θα νιώθουν τα ίδια την ανάγκη να διαβάζουν καλύτερα -χωρίς την αποστήθιση- και να μαθαίνουν περισσότερα από αυτά που μαθαίνουν για τις εξετάσεις.
φιλόλογος
Ιστορισμός και αρχαιογνωσία: Σπουδή στον άνθρωπο
Κάθε λαός έχει μια ιστορία και μια παράδοση αξιών, όπως είναι η γλώσσα, η θρησκεία, η τέχνη, που συνθέτουν τον εθνικό του πολιτισμό και τον καθιστούν μοναδικό στον κόσμο. Σήμερα όμως που όλοι μιλούν για μια παγκόσμια κοινωνία και κυρίως οικονομία με ομοειδή χαρακτηριστικά, λόγω τεχνολογικής εξέλιξης και καταναλωτικής κουλτούρας, η αίσθηση αυτή της μοναδικότητας των λαών και εθνικών πολιτισμών αποχρωματίζεται και διαρκώς αποδυναμώνεται. Το βάρος της ιστορίας των λαών δεν μπορεί να αντισταθμίσει τον κυρίαρχο διεθνισμό και την αναγκαία πολυπολιτισμικότητα. Η ιστορία, που ήταν πάντα πηγή διατήρησης της εθνικής μνήμης, πλέον αμφισβητείται και απασχολεί μόνο μελετητές και ρομαντικούς αρχαιολάτρες.
Τι είναι η ιστορία:
Η λέξη ιστορία παράγεται από τη λέξη ίστωρ (που είναι παράγωγο του αρχαίου ρήματος οίδα = γνωρίζω) και σημαίνει αυτός που γνωρίζει. Ως έννοια σημαίνει αφενός τη ζωή των ανθρώπων στο παρελθόν και αφετέρου την καταγραφή της από ειδικούς μελετητές, ερευνητές ή επιστήμονες ιστορικούς. Η ιστορία περιλαμβάνει γεγονότα ή ειδικές συνθήκες που διαμόρφωσαν τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές εξελίξεις σ’ έναν τόπο και επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τη ζωή των ανθρώπων. Στην επιστήμη της ιστορίας υπάρχουν διάφορες σχολές, που ερμηνεύουν τα γεγονότα και αποδίδουν ξεχωριστή σημασία: α) στο ρόλο της προσωπικότητας (θετικιστική ιστοριογραφία 19ου αι. Leopold von Ranke). β) στην οικονομική βάση και τους ταξικούς αγώνες (Μαρξιστική ιστοριογραφία). γ) τις κοινωνικές δομές και τους θεσμούς (Ε.Durkheim, Max Weber) δ) την πίστη, τις ιδέες, τις ιδεολογίες και το περιβαλλον, φυσικό και κοινωνικό (Annales, 1929, Lucien Febvre, Mark Block, Fernard Braudel) που διαμορφώνουν και το πολιτιστικό επίπεδο κάθε εποχής.
Τι είναι η αρχαιογνωσία:
Αρχαιογνωσία είναι η μελέτη της γλώσσας και της γραμματείας και γενικότερα του πολιτισμού των ιστορικών λαών όπως Σουμερίων, Αιγυπτίων, Φοινίκων, Ελλήνων, Λατίνων κα. Είναι μια μορφή αρχαιολατρίας με ερευνητικό χαρακτήρα, που δεν αφορά μόνο ειδικούς επιστήμονες αρχαιολόγους, γλωσσολόγους, φιλολόγους, ιστορικούς, αλλά και απλούς μελετητές που αγαπούν την ιστορία και την αναζήτηση πηγών (φιλίστορες, ιστοριοδίφες).
Γιατί πρέπει να μελετούμε την ιστορία:
1) Η ιστορία είναι απαραίτητη για την εθνική μας αυτογνωσία, τη διατήρηση της εθνικής μνήμης, τη διαμόρφωση εθνικής συνείδησης και ταυτότητας. Χωρίς ιστορία δεν υπάρχει εθνικό συναίσθημα, τιμή και υπερηφάνεια για ένα λαό, χάνεται η εθνική του ομοψυχία και δεν υπάρχει η απαραίτητη ενότητα όλων των πολιτικών δυνάμεων στην αντιμετώπιση διεθνών προκλήσεων ή απειλών από άλλα κράτη.
2) Αν γνωρίζουμε σε βάθος και κατά τρόπο κριτικό την ιστορία μας, δηλαδή και τα καλά και τα κακά του τόπου μας, και τα προτερήματα και τις αδυναμίες του λαού μας, τότε μπορούμε ν’ αποφύγουμε τα ίδια λάθη που πληρώσαμε ακριβά στο παρελθόν. Μπορεί η ιστορία να μην επαναλαμβάνεται η ίδια ακριβώς, αλλά στο ¨εργαστήρι του χρόνου¨, ανάλογες συνθήκες, παράγουν ανάλογα αποτελέσματα, οπότε μπορούμε να προβλέψουμε και ν’ αποτρέψουμε την ακολουθία δυσάρεστων γεγονότων.
3) Με το κυρίαρχο πνεύμα διεθνισμού στην πολιτική και την παγκοσμιοποίηση στην οικονομία και την κοινωνία απειλείται η ιστορική συνέχεια ενός λαού, η διατήρηση της πολιτικής του αυτονομίας, ακόμα και της εδαφικής του ακεραιότητας. Κι αυτό γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ολόκληρα κράτη είναι ¨υπό επιτήρηση¨ από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF) και υπερχρεωμένα στους δανειστές τους ή είναι οικονομικά ¨προτεκτοράτα¨ των πολυεθνικών εταιριών, που εξαγοράζουν τη γη τους και εκμεταλλεύονται τον ορυκτό τους πλούτο, όπως συμβαίνει με εταιρίες πετρελαιοειδών σαν τη Shell και την Texaco στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Το ερώτημα που τίθεται εύλογα λοιπόν είναι αν μπορούν αυτοί οι λαοί να διατηρούν παράλληλα την πολιτική τους αυτονομία και την εδαφική τους ακεραιότητα…Η απάντηση είναι όχι, εκτός αν έχουν συναίσθηση της ευθύνης για την ιστορία τους και επίγνωση των αγώνων που έδωσαν για την εθνική τους ανεξαρτησία.
4) Ωστόσο η ιστορία δεν πρέπει να θεωρείται το εθνικό μας αφήγημα, ούτε είναι ιδεολόγημα γιατί έχουμε καλύτερη γνώση και άποψη, άμα μελετούμε παράλληλα και την ιστορία των άλλων λαών και κυρίως κατανοούμε και τις κρίσεις τους για μας ή την ιστορία μας. Για να μην είμαστε μεροληπτικοί, ούτε προγονόπληκτοι στην ιστορία, θα πρέπει να μπορούμε να διαβάζουμε παγκόσμια ιστορία χωρίς προκαταλήψεις. Έτσι θα μπορούμε να καταλαβαίνουμε καλύτερα τη θέση μας στον παγκόσμιο χάρτη.
Γιατί οι Έλληνες αγνοούν την ιστορία τους:
1) Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, έτσι όπως είναι διαμορφωμένο, και από το Δημοτικό ακόμη, δίνει περισσότερο έμφαση στις διάφορες εξετάσεις πιστοποίησης γνώσεων και την απόκτηση πτυχίων γλωσσομάθειας και λιγότερο στην απόκτηση ενδιαφερόντων γνώσης από τους μαθητές. Στο Γυμνάσιο οι πιο πολλοί μαθητές ¨κουβαλάνε το βάρος¨ της ιστορίας ως μάθημα ανεπιθύμητο, είτε λόγω του τρόπου διδασκαλίας -αφού διδάσκουν την ιστορία και άσχετες ειδικότητες- είτε λόγω υπερβολικής ύλης στις εξετάσεις, οπότε περιορίζονται στις απαιτήσεις του καθηγητή τους και το σχολικό βιβλίο. Στο Λύκειο μετά κυριαρχεί καθαρά η ¨χρήσιμη γνώση¨ και πιο συγκεκριμένα η ύλη των γενικών εξετάσεων, παράλληλα με την εντατική προετοιμασία στα διάφορα φροντιστήρια, με προοπτική την είσοδο στο Πανεπιστήμιο και όχι η απόκτηση γενικής παιδείας. Έτσι μοιραία η ιστορία μπαίνει στη λογική της απομνημόνευσης της ύλης του σχολικού βιβλίου και κατά γράμμα, οπότε τα παιδιά δε γνωρίζουν και δεν κατανοούν γενικά την ιστορία, δε μελετούν κριτικά τις ιστορικές πηγές και δεν ασχολούνται με τα ιστορικά μνημεία ή την τέχνη, γιατί επικεντρώνονται μόνο στην εξεταστέα ύλη.
2) Πολλοί νομίζουν ότι ξέρουν ιστορία, αλλά ποια ιστορία; Αυτή που θυμούνται από τότε που ήταν παιδιά, από τον δάσκαλό τους στο Δημοτικό δηλαδή ή κάποιο καθηγητή στο Γυμνάσιο ή το Λύκειο. Όμως αυτή η αίσθηση της ιστορίας είναι εντελώς υποκειμενική και μας δημιουργεί μια επανάπαυση ότι ¨φτάνουν αυτά που μάθαμε¨, οπότε και δε χρειάζεται να διαβάσουμε άλλο στην ενήλικη ζωή μας. Αυτή όμως η σχολική γνώση είναι ανεπαρκής και δεν μπορεί να μας διαφωτίσει πραγματικά, να μας δώσει ουσιαστικές απαντήσεις ή ακόμα και λύσεις για τα σύγχρονα αδιέξοδα της χώρας μας. Πολλές από αυτές τις ιστορικές αφηγήσεις, που ακούγαμε από παιδιά στο σχολείο, στηρίζονταν σε μύθους ή θρύλους και διαπνέονταν από μια ιδέα εθνική και πατριωτική ή ακόμα μια αντίληψη τοπικιστική. Αν μελετήσουμε κριτικά και με το χέρι στην καρδιά, θα βρούμε πολλούς τέτοιους μύθους στην ιστορία μας, να διαμορφώνουν το φρόνημά μας (Κρυφό Σχολειό, Άγια-Λαύρα κα). Το ζητούμενο όμως είναι να μάθουμε την ιστορική αλήθεια, ακόμα κι αν μας είναι δυσάρεστη -όπως με τους εμφυλίους, που κακώς δε διδασκόμαστε- γιατί όπως έλεγε κι ο Σολωμός ¨το έθνος θα πρέπει να θεωρεί εθνικόν το αληθινόν¨.
3) Στον αντίποδα της εθνοκεντρικής διδασκαλίας της ιστορίας και την ηρωολατρία, αναπτύχθηκε από ιστορικούς και μελετητές μια τάση ερμηνείας της ιστορίας κατά τα πρότυπα της νεωτερικότητας, που κατηγορήθηκε πολλές φορές για προσπάθεια αποδόμησης της ιστορίας ή της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, θα έπρεπε Έλληνες και Τούρκοι να ξεπεράσουν το παρελθόν και τη διαρκή τους αντιπαλότητα, προκειμένου να συνυπάρξουν ειρηνικά και να συνεργαστούν στο μέλλον. Πολιτικοί λόγοι δηλαδή επέβαλαν την αποδυνάμωση της ιστορικής τους μνήμης και γι’ αυτό διάφοροι ιστορικοί όροι έγιναν ηπιότεροι, όπως η σφαγή των Ελλήνων στην προκυμαία της Σμύρνης το 1922 έγινε ¨συνωστισμός¨ και γεγονότα, όπως πολλές μάχες και σφαγές, απαλείφθηκαν από τα ιστορικά βιβλία της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες για να μη μας θυμίζουν το παρελθόν. Ακόμα η ιστορική αφήγηση στα σύγχρονα βιβλία ιστορίας δεν έχει τις συναισθηματικές περιγραφές, που είχαν τα παλιότερα βιβλία της ιστορίας, με συνέπεια να μην ¨εντυπώνονται¨ παραστατικά στο μυαλό και τη συνείδηση των μαθητών ιστορικά γεγονότα με εθνική ή παγκόσμια σημασία.
4) Παρότι ζούμε σε μια εποχή πλουραλισμού στην πληροφόρηση και χρησιμοποιούμε την τεχνολογία κατά κόρον για να έχουμε καλύτερη πρόσβαση στις πηγές, εντούτοις χάνουμε την αίσθηση του όντως αξιόλογου αυξάνοντας παράλληλα τις καταναλωτικές μας ανάγκες και αδιαφορώντας για πνευματικές ανάγκες και αναζητήσεις. Με τη λατρεία του Facebook και του iPad δε μένει καιρός για βιβλία, τα οποία θεωρούνται γενικώς ξεπερασμένα για τους νέους σήμερα, στην εποχή της διαδραστικής-tablet απεικόνισης, των multimedia και της τεχνολογικής απογείωσης. Η ιστορία μοιραία δεν είναι στα ενδιαφέροντά τους γιατί συμβολίζει το μακρινό παρελθόν, ενώ αυτοί ονειρεύονται το μέλλον.
5) Ο διεθνοποιημένος ορίζοντας της εποχής μας λόγω παγκοσμιοποίησης και η πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών λόγω αθρόας μετανάστευσης, μας αποκόπτουν μια-μια τις ρίζες μας από το παρελθόν και μας υποχρεώνουν να ζούμε όλοι ομοιόμορφα, και για να ζούμε και ειρηνικά, θα πρέπει να είμαστε απαλλαγμένοι από τα πολλά διακριτικά εθνικής ταυτότητας, γλώσσας και θρησκείας που μας απομονώνουν. Έτσι η ιστορία, που μεταφέρει όλες αυτές τις εθνικές και πολιτισμικές αξίες από το μακρινό παρελθόν, θεωρείται εμπόδιο στη γεφύρωση του χάσματος των λαών και δεν εξυπηρετεί τα οικονομικά και πολιτικά σχέδια των ισχυρών κρατών και συνασπισμών. Το μέλλον προδιαγράφεται διαφορετικό και πρέπει για αυτό να δεχθούμε τις αναγκαίες αλλαγές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους. Διαφορετικά θα απομονωθούμε ως ...εθνικά υπερήφανοι.
Συμπέρασμα:
Όσοι από μας τους φιλολόγους -και δη ιστορικούς- διδάσκουμε ιστορία πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, ότι οι μαθητές μας για να μάθουν την ιστορία πρέπει πρώτα να την αγαπήσουν. Αν την αγαπήσουν θα βρούνε και τον τρόπο να την μάθουν. Το δικό μας χρέος επομένως είναι να τους μεταδώσουμε λίγη από την αγάπη που νιώθουμε εμείς για αυτή. Να τους μυήσουμε στα μυστικά της. Για να τους διδάξουμε πρέπει πρώτα να τους εμπνεύσουμε, όχι μόνο την αγάπη για το αγαθό της γνώσης, αλλά και τον σεβασμό στην ιστορική αλήθεια. Αυτή είναι η κρυφή γοητεία της δουλειάς μας και ο αγώνας που πρέπει να δίνουμε καθημερινά. Τα παιδιά δε θα αργήσουν να το καταλάβουν αυτό και να το εκτιμήσουν. Έτσι θα νιώθουν τα ίδια την ανάγκη να διαβάζουν καλύτερα -χωρίς την αποστήθιση- και να μαθαίνουν περισσότερα από αυτά που μαθαίνουν για τις εξετάσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου