Δευτέρα 14 Ιουλίου 2014

Είδη συλλογισμών: 20 παραδείγματα με απαντήσεις

Παραγωγική & επαγωγική συλλογιστική πορεία

                           Παπατσίρος Απόστολος                               
                                                                                       Φιλόλογος


Συλλογισμός: Είναι η διαδικασία με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα.

Προσοχή: Κάθε επιχείρημα είναι ένας συλλογισμός, αλλά κάθε συλλογισμός δεν είναι ένα επιχείρημα.

Οι συλλογισμοί είναι:
1) Ως προς το περιεχόμενο:
α. παραγωγικοί  
β. επαγωγικοί
γ. αναλογικοί

2) Ως προς το είδος των προτάσεων:
α. κατηγορικοί
β. υποθετικοί

γ. διαζευκτικοί 

1) Ως προς το περιεχόμενο: 
Παραγωγικός:
     Ξεκινούμε από κάτι γενικό και αφηρημένο (μια γενική αρχή, έναν ορισμό ή έναν κανόνα)  που θεωρείται ότι ισχύει ή ότι αποτελεί εύλογη υπόθεση και καταλήγουμε σε κάτι ειδικό και συγκεκριμένο δηλαδή στον καθορισμό ή τη διευκρίνιση μιας  συγκεκριμένης  πρότασης.
                                           (γενικό & αφηρημένο ειδικό & συγκεκριμένο)

Επαγωγικός:
       Ξεκινούμε αντίστροφα, δηλαδή από το ειδικό και συγκεκριμένο και καταλήγουμε στο γενικό και αφηρημένο, από τις επιμέρους διαπιστώσεις στον γενικό κανόνα, τον νόμο που τις διέπει. Το συμπέρασμα είναι πιθανό
                                          (ειδικό & συγκεκριμένογενικό & αφηρημένο)

Αναλογικός:  
       Ξεκινούμε από τα επιμέρους και συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους δηλαδή από το ειδικό και καταλήγουμε σε ειδικό. Το συμπέρασμα είναι αβέβαιο
                                          (ειδικό / μερικό ειδικό / μερικό)

Πρακτικός κανόνας διάκρισης:  Για να εντοπίσω το είδος του συλλογισμού πρέπει να βρω ποιο είναι το συμπέρασμα και μετά να το συγκρίνω με τις προκείμενές του, αν είναι δηλαδή γενικότερο ή ειδικότερο. Προσέχω επίσης να βρω τον "μέσο όρο", τον συνδετικό κρίκο δηλαδή, που συνδέει λογικά τις προκείμενες μεταξύ τους και οδηγεί μετά στο συμπέρασμα.  

2) Ως προς το είδος των προτάσεων:
Κατηγορικός:  Οι προκείμενες του συλλογισμού αυτού είναι κατηγορικές προτάσεις, δηλαδή
                         ορίζουν κάτι με κατηγορηματικό τρόπο κι έχουν την τυπική μορφή: 
                                               Υ + Συνδ. Ρήμα Κατηγορούμενο.

Υποθετικός:   Η μια τουλάχιστον ή και οι δύο προκείμενες του συλλογισμού είναι υποθετικές
                        προτάσεις.

Διαζευκτικός:  Η μια τουλάχιστον ή και οι δύο προκείμενες του συλλογισμού είναι
                        διαζευκτικές προτάσεις.

Παρατήρηση:
   Οι συλλογισμοί της λογικής έχουν μορφή καθαρά τυπική και σύντομη, περιέχουν μόνο προτάσεις-κρίσεις. Αντίθετα τα επιχειρήματα σ’ ένα κείμενο έχουν ανάπτυξη, σύνταξη και διατύπωση σύνθετη και δεν είναι πάντα εύκολος ο εντοπισμός των προκείμενων που οδηγούν στο συμπέρασμα με την τυπική μορφή συλλογισμού. Γι’ αυτό πρέπει να εντοπίζουμε τη συλλογιστική πορεία  της σκέψης του συγγραφέα και να ελέγχουμε την αποδεικτική αξία των επιχειρημάτων του.
Προσοχή:
   Η συλλογιστική πορεία εντοπίζεται ανάλογα στην παράγραφο από το γενικό στο ειδικό ή αντίστροφα, οπότε μπορεί να είναι παραγωγική συλλογιστική πορεία ή επαγωγική και όχι αναλογική. Αν προηγείται δηλαδή μία γενική θέση - άποψη και ακολουθεί  η ανάλυση, η απόδειξή της με επιμέρους ειδικά στοιχεία, τότε η συλλογιστική πορεία της παραγράφου είναι παραγωγική. Αν αντίθετα από ειδικές λεπτομέρειες ή απλές κρίσεις οδηγούμαστε σε γενικό συμπέρασμα τότε η συλλογιστική πορεία της παραγράφου είναι επαγωγική. Συλλογιστική πορεία μπορεί να ζητηθεί και σε ολόκληρο το κείμενο με την ίδια λογική δηλαδή: αν προηγείται η γενική θέση του συγγραφέα είναι παραγωγική,  ενώ αν έπεται των αποδείξεων είναι επαγωγική.

Παράδειγμα παραγωγικής συλλογιστικής πορείας:
   Η νόηση δεν αντιφάσκει. Αποκρούει την ταυτόχρονη βεβαίωση και άρνηση του ίδιου πράγματος. Ο άνθρωπος δεν μπορεί ταυτόχρονα να νοηθεί και ως όχι άνθρωπος ή ως ον που έχει και δεν έχει αίσθηση και λογική. Είναι παράλογα τα διανοήματα: η γη κινείται και δεν κινείται ή ένας νόμος της φύσης ισχύει και δεν ισχύει. Το κύρος της αρχής αυτής είναι απόλυτο.
 
Παράδειγμα επαγωγικής συλλογιστικής πορείας:
   Για να γίνει ένας λαός άξιος της δημοκρατίας, πρέπει να πάψει πρώτα να πιστεύει στο χωροφύλακα. Να βλέπει σ’ αυτόν το σύμβολο της εξουσίας κι όχι την ενσάρκωσή της. Να μην τον κρίνει απαραίτητο σε κάθε του βήμα, επιτηρητή και παιδαγωγό. Ένας λαός άξιος της δημοκρατίας δίνει εξετάσεις στα πιο μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής: σέβεται τη θέση του στην ουρά, προσέχει να μην ενοχλεί το διπλανό του, πιστεύει πως έχει πρώτα καθήκοντα, κι έπειτα δικαιώματα. Η κοινωνική αγωγή είναι αναγκαία προϋπόθεση της δημοκρατίας.
                                                (Άγγελος Τερζάκης, "Προσανατολισμός στον αιώνα".)

Ιδιαίτερη προσοχή:
    Μπορεί το γενικό συμπέρασμα να προηγείται στην παράγραφο, αλλά να έπεται λογικά από τα επιμέρους στοιχεία, τις λεπτομέρειες της παραγράφου. Στην περίπτωση αυτή προσέχω τη λογική σχέση προκειμένων - συμπεράσματος και όχι τη θέση τους στην παράγραφο, δηλαδή τη διάταξή τους στο χαρτί. Για τη συλλογιστική πορεία με ενδιαφέρει η πορεία της σκέψης του συγγραφέα και όχι η δομή της παραγράφου. Στο ακόλουθο παράδειγμα από τις "Πανελλαδικές του 2005" δυσκολεύτηκαν πολλοί για να βρουν το σωστό, που είναι καθαρή επαγωγική πορεία, ενώ κάποιοι νομίζουν ακόμα -σε αναρτήσεις τους- ότι είναι παραγωγική.

     Ιδού λοιπόν γιατί αμφισβητείται ο «πολιτισμός» μας. Με το κυνηγητό των ανέσεων, τη δίψα της πολυτέλειας, την επιδειξιομανία υποδούλωσε τον δημιουργό στα δημιουργήματά του, το πνεύμα στις επινοήσεις και στις κατασκευές του. Έκανε τον άνθρωπο δυστυχή (σωματικά και ψυχικά τσακισμένο, νευρικά εξαντλημένο, πρόωρα γερασμένο – ή ηθικά ανάπηρο, κοινωνικά απόβλητο, αποθηριωμένο) μ’ εκείνα ακριβώς τα μέσα που περίμενε να του αλαφρώσουν το βάρος της ζωής.
                                            (Ευάγγελος  Παπανούτσος, "Η κρίση του πολιτισμού μας".)       

     Η συλλογιστική πορεία είναι επαγωγική γιατί αν και το συμπέρασμα προηγείται στην παράγραφο, εντούτοις έπεται ως λογική συνέπεια των λεπτομερειών της παραγράφου, που είναι και προκείμενες του συμπεράσματος. Έχω δηλαδή τα αίτια (το κυνηγητό των ανέσεων, τη δίψα της πολυτέλειας και την επιδειξιομανία) που οδηγούν στο αποτέλεσμα (υποδούλωσε...αποθηριωμένο). Το τελικό αποτέλεσμα - συμπέρασμα είναι η αμφισβήτηση του πολιτισμού που όμως προηγείται. Αντίστοιχο παράδειγμα είναι αυτό που αναφέρει το σχολικό βιβλίο της Γ΄ τάξης για τη Μικρασιατική καταστροφή (6) στους επαγωγικούς συλλογισμούς στη σελ. 19.  Και στις δύο περιπτώσεις έχω αίτια - αποτέλεσμα, που αποδεικνύουν ότι ο συλλογισμός είναι επαγωγικός.

     Σε ένα άλλο παράδειγμα επαγωγικής πορείας, από τις επαναληπτικές Πανελλαδικές του 2008, έχω γενίκευση. Από το παράδειγμα του Οπενχάιμερ οδηγούμαι σε ένα γενικό συμπέρασμα για την ευθύνη των σοφών της οικουμένης. 

    Ο θάνατος του Αμερικανού φυσικού Οπενχάιμερ, του μεγάλου επιστήμονα, που πρωτοστάτησε στην κατασκευή του φοβερότερου όπλου απ’ όσα γνώρισε ως τώρα η ιστορία, της ατομικής βόμβας, αλλά και του υψηλόφρονα ανθρώπου, που αισθάνθηκε βαθιά στην ψυχή του τον ηθικό αντίχτυπο αυτής της αποτρόπαιης εφεύρεσης, έφερε και πάλι στο πρώτο επίπεδο του στοχασμού και της ευαισθησίας μας το οξύ πρόβλημα της ευθύνης των σοφών στη διακυβέρνηση της οικουμένης. 
                                                         (Ευάγγελος Παπανούτσος, "Πρακτική φιλοσοφία".)

   Μάλιστα η συγκεκριμένη (ατελής και ατυχής για Πανελλαδικές εξετάσεις) παράγραφος θεωρήθηκε εσφαλμένα από τους περισσότερους και ως αίτιο - αποτέλεσμα, ενώ είναι καθαρό παράδειγμα. Ο θάνατος δεν είναι αίτιο αλλά αφορμή. Θεματική πρόταση πρέπει να θεωρηθεί  το οξύ πρόβλημα της ευθύνης των σοφών στη διακυβέρνηση της οικουμένης δηλαδή το γενικό νόημα και σ΄αυτό φτάνω παίρνοντας ως παράδειγμα τον Οπενχάιμερ, την περίπτωση του Οπενχάιμερ (το ειδικό). Άρα έχω γενίκευση και όχι αίτιο-αποτέλεσμα. Η παράγραφος αναφέρεται στον Οπενχάιμερ, τον επιστήμονα...  και όχι στον θάνατό του.    
        

Εφαρμογή: 20 παραδείγματα συλλογισμών

Α. Να χαρακτηρίσετε τους συλλογισμούς που ακολουθούν ως προς το περιεχόμενό τους.

1) Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζεται το κοινοτικό δίκαιο.
    Η Ελλάδα είναι χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
    Άρα και στην Ελλάδα πρέπει να ισχύουν τα όρια συνταξιοδότησης  που ισχύουν και στις
    άλλες χώρες της ΕΕ, όπως ορίζεται σαφώς στο κοινοτικό δίκαιο.
    ………………………………………………………………………………………………
2) Η Αθήνα ως σύγχρονη μεγαλούπολη έχει κυκλοφοριακό πρόβλημα.
    Η Θεσσαλονίκη επίσης ως μεγάλη πόλη, όπως και η Πάτρα, έχουν ανάλογο πρόβλημα. 
    Άρα όλες οι μεγάλες πόλεις σήμερα έχουν κυκλοφοριακό πρόβλημα. 
     ……………………………………………………………………………………………..
3) Η βία, η εγκληματικότητα, τα ναρκωτικά, η διαφθορά ¨καλπάζουν¨ σήμερα.
    Περισσότερο ανησυχητική είναι η συμμετοχή των νέων σ’ όλα αυτά. 
    Ο κίνδυνος είναι ορατός πλέον για ολόκληρη την κοινωνία.
…………………………………………………………………………………………………
4) Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι απαράγραπτα, αναπαλλοτρίωτα και αφορούν όλους τους
    ανθρώπους αδιακρίτως φυλής, χρώματος ή θρησκείας.
    Η ελευθερία συνειδήσεως είναι κοινωνικό και πολιτικό δικαίωμα.
    Δικαιούμαι να πιστεύω ό,τι θέλω εγώ ή να μην πιστεύω τίποτε.
………………………………………………………………………………………………...
5) Οι περισσότεροι διαρρήκτες που δρουν στην Αθήνα είναι αλλοδαποί.
    Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν χιλιάδες αλλοδαποί.
    Άρα οι πολλές διαρρήξεις στη Θεσσαλονίκη οφείλονται στους αλλοδαπούς.
…………………………………………………………………………………………………
6) Τα ρεκόρ καταρρίπτονται στον αθλητισμό, αλλά από αμφιλεγόμενους ¨υπεραθλητές¨.
Τα αναβολικά εισχώρησαν παντού, από τα σχολικά πρωταθλήματα ως τους παραολυμπιακούς.
Το ¨αρχαίο πνεύμα αθάνατο¨ του ολυμπισμού έχει πεθάνει δυστυχώς.
…………………………………………………………………………………………………
7) Όλα τα μαθήματα είναι εξίσου χρήσιμα στο σχολείο, οξύνουν την κρίση και διευρύνουν
    τη φαντασία και τον γνωστικό ορίζοντα των νέων.
    Η Γλώσσα σε βοηθά να μιλάς, να γράφεις, μα προπαντός να σκέφτεσαι ποιοτικά. 
    Τα Μαθηματικά σου λύνουν όλα τα υπολογιστικά προβλήματα.
    Η Φυσική σου εξηγεί τους νόμους και τις δυνάμεις γύρω σου. 
    Εγώ όμως απ’ όλα προτιμώ την Ιστορία γιατί σε ταξιδεύει στο χώρο και το χρόνο.
………………………………………………………………………………………………...
8) Για να σωφρονιστεί ο δράστης πρέπει να είναι ζωντανός.
    Η θανατική ποινή είναι αμετάκλητη ποινή γιατί εξοντώνεται ο δράστης.
    Η θανατική ποινή επομένως δεν αφήνει κανένα περιθώριο σωφρονισμού στο δράστη.
………………………………………………………………………………………………...
9) Η Νομική σχολή είναι καλή επιλογή σπουδών, αλλά ο κλάδος έχει υψηλή ανεργία.
    Το Φυσικό είναι καλό τμήμα, αλλά οι απόφοιτοί του άνεργοι.
    Η Ιατρική είναι σπουδαία επιστήμη, αλλά δεν αξίζουν τόσα χρόνια σπουδών και να είσαι
    άνεργος τελικά. Δεν ξέρω τι να κάνω, τι να διαλέξω.
    Όλες οι περιζήτητες σχολές, αν και δύσκολες, τελικά σε οδηγούν στην ανεργία.
 ………………………………………………………………………………………………...
10) Στο διπλανό σχολείο απ’ το δικό μας, οι μαθητές ξεκίνησαν κατάληψη με άγνωστα
αιτήματα. Και στο δικό μας τότε, είναι θέμα ωρών ν’ αρχίσει κατάληψη.
………………………………………………………………………………………………....
11) Οι έγνοιες, οι φροντίδες, τα έξοδα και οι απαιτήσεις των παιδιών αποθαρρύνουν τους νέους  σήμερα απ’ τη δημιουργία οικογένειας. Η ελεύθερη συμβίωση, χωρίς γάμο, κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος. Η οικογένεια, και ιδίως αυτή με τα πολλά παιδιά, θεωρείται μάλλον τελειωμένη.
………………………………………………………………………………………………....
12) Οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι, ο Τύπος πουλημένος, οι δικαστές χρηματίζονται, η εκκλησία ταλανίζεται από σκάνδαλα, ο στρατός έγινε μισθοφορικός και στο δημόσιο κυριαρχεί το ρουσφέτι και το ¨φακελάκι¨. Σ’ αυτό τον τόπο δεν έμεινε τίποτε όρθιο, δε λειτουργεί τίποτα! 
…………………………………………………………………………….…………………....
13) Η μητέρα έχει ευθύνη για τη σωστή ανατροφή, τη φροντίδα, την επιμέλεια αλλά και την αγωγή των παιδιών της και όχι η κοινωνία ή η πολιτεία με τους θεσμούς της.
Από αυτή την ευθύνη δεν εξαιρείται βεβαίως ο πατέρας.
……………………………………………………………………………………………….....
14) Από τον τρόπο που μιλάμε, που συμπεριφερόμαστε καθημερινά, που τρώμε, που οδηγούμε στον δρόμο, που εργαζόμαστε, που ψυχαγωγούμαστε ή διασκεδάζουμε, από τον τρόπο που ζούμε δηλαδή, φαίνεται η παιδεία που έχουμε ή δεν έχουμε τελικά. Όλα είναι θέμα παιδείας!
……………………………………………………………………………………………….....
15) Η οικονομική κρίση χτύπησε δυστυχώς και τη δική μας πόρτα. Η αποβιομηχάνιση είναι πλέον κοινός τόπος, το εμπόριο καταρρέει από τις ακάλυπτες επιταγές, ο τουρισμός περνάει τις χειρότερες μέρες του, η έλλειψη ρευστότητας οδηγεί επιχειρήσεις στον δανεισμό και την υπερχρέωση, ενώ μικρέμποροι και επιτηδευματίες είναι σε κατάσταση νευρικής κρίσης. Την κρίση υφίστανται και τα νοικοκυριά που δεν μπορούν ν’ αντεπεξέλθουν στις στοιχειώδεις ανάγκες επιβίωσης.
………………………………………………………………………………………………......
16) Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και οι Ρωμαίοι ρήτορες χρησιμοποιούσαν πότε τη λογική και πότε το συναίσθημα ή κατέφευγαν στην αυθεντία για να πείσουν το ακροατήριό τους, που ήταν συνήθως μεγάλο, αλλά και δύσπιστο. Ήταν ικανοί στην απομνημόνευση και επιδέξιοι στα ευφυολογήματα ή τους λεκτικούς ελιγμούς. Δίκαια χαρακτηρίζονταν ως οι καλύτεροι ρήτορες.
 ……………………………………………………………………………………………….....
17) Οι αρχαίοι Έλληνες αγαπούσαν τα άλογα περισσότερο από κάθε άλλο ζώο.
Στον Όμηρο, το άλογο είναι ο σύντροφος του πολεμιστή, ο οποίος δεν το βάζει σε βαριές δουλειές ποτέ. Για το κουβάλημα ζεύονται μουλάρια στην άμαξα, για το όργωμα χρησιμοποιούνται βόδια. Τα άλογα σέρνουν το άρμα του πολεμιστή, που μάχεται συνήθως πεζός. Καβάλα στο άλογό τους δεν πολεμούσαν ποτέ οι ομηρικοί ήρωες.
…………………………………………………………………………………………………..
18) Η οικολογική κρίση είναι το μεγάλο και άλυτο πρόβλημα της εποχής μας, που οδηγεί στην καταστροφή όλο τον πλανήτη. Η ατμοσφαιρική ρύπανση, η μόλυνση της θάλασσας, η καταστροφή της φύσης, η αποψίλωση των δασών, η άναρχη αστικοποίηση, η ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων, η εξάντληση των ενεργειακών πόρων και βεβαίως η κλιματική αλλαγή είναι οι απλές αποδείξεις.
 ………………………………………………………………………………………………….
19) Οι είλωτες επαναστάτησαν στην αρχαία Σπάρτη γιατί δεν άντεχαν άλλο την καταπίεση. Το ίδιο έκαναν και οι δούλοι στην αρχαία Ρώμη με τον Σπάρτακο, αλλά και οι μπολσεβίκοι στην Οκτωβριανή επανάσταση. Η μεγάλη καταπίεση προκαλεί διαχρονικά και τη μεγάλη εξέγερση.
 ………………………………………………………………………………………………….
20) Οι Έλληνες είναι αναξιόπιστοι γιατί φοροδιαφεύγουν συστηματικά.
 ………………………………………………………………………………………………….
Απαντήσεις: 1   παραγωγικός
                     2   επαγωγικός
                     3   επαγωγικός
                     4   παραγωγικός
                     5   αναλογικός
                     6   επαγωγικός
                     7   παραγωγικός
                     8   παραγωγικός
                     9   επαγωγικός
                   10   αναλογικός
                   11   επαγωγικός
                   12   επαγωγικός
                   13   αναλογικός
                   14   επαγωγικός
                   15   παραγωγικός
                   16   επαγωγικός
                   17   παραγωγικός
                   18   παραγωγικός
                   19   επαγωγικός
                   20  επαγωγικός
Για να δείτε άλλα 15 παραδείγματα συλλογισμών με τις απαντήσεις τους επισκεφθείτε εδώ:
http://papatsiros.blogspot.gr/2015/04/15.html                                       
                        

3 σχόλια:

  1. ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ ΣΑΣ.Η ΣΕΛΙΔΑ ΜΕ ΕΧΕΙ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΠΟΛΥ ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ.ΜΗΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΑΝΕΒΑΣΕΤΕ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Μπορειτε να μας πειτε τις απαντησεις στις ερωτησεις 1-20;

    ΑπάντησηΔιαγραφή